Χρειάζεται γυναικεία ομάδα στη [νέα συλλογικότητα];

Μάθε περισσότερα για την ιδρυτική μας συνδιάσκεψη 11-13/3/2022.

Ξεκινάμε με τη θετική απάντηση, ναι χρειάζεται. Ο αγώνας ενάντια στην πατριαρχία πρέπει να αγκαλιάσει όλη την προοδευτική κοινωνία, αλλά οι γυναίκες είμαστε το κατεξοχήν αντικείμενο της πατριαρχίας, γι’ αυτό και ο αγώνας για την ισότητα, ενάντια στις διακρίσεις λόγω φύλου και για την ανατροπή της πατριαρχικής εξουσίας και του καπιταλισμού που την συντηρεί, έχει αναληφθεί εδώ και εκατονταετίες από τις γυναίκες.

Η συγκρότηση του κοινωνικού φύλου των γυναικών βασίζεται στον αναπαραγωγικό βιολογικό τους ρόλο, ο οποίος στη συνέχεια ενδύεται μέσα από τις κοινωνικές εξελίξεις με τις υποχρεώσεις τις οποίες πρέπει να ακολουθήσουν αν αυτές θέλουν να είναι ενταγμένες στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Όμως το τελευταίο δεν γίνεται αυθόρμητα επειδή απλώς θα βόλευε τους άντρες: στη βάση του είναι ένας καταμερισμός εργασίας, που έχει ειδικότερη σχέση με την αναπαραγωγή της ίδιας της εργασίας, και που αυξάνει την αποδοτικότητα του κεφαλαίου μεταθέτοντας μεγάλο τμήμα της αναπαραγωγής ειδικά στις γυναίκες. Αυτή είναι και η βάση της ειδικής εκμετάλλευσής τους. Όμως, υπάρχει και η ειδική τους καταπίεση, που μπορεί να ανάγεται στην καπιταλιστική χρήση των γυναικών, ως τέτοιων, περνάει ωστόσο μέσα από την πατριαρχία και τις δομές της, ιδιαίτερα με βάση την ένταξή τους στην πειθαρχία μιας οικογένειας, η οποία είναι και ο χώρος συγκρότησης και αναπαραγωγής της ιδεολογίας και πρακτικής του κοινωνικού φύλου.

Μέσα στην οικογένεια διαμορφώνεται πρωτίστως η έννοια του ελέγχου του γυναικείου σώματος μέσα από τον έλεγχο και τον καθορισμό της σεξουαλικότητάς του, των στόχων της διαιώνισης αυτής της μορφής κοινωνικής ένταξης με συγκεκριμένες δεοντολογίες και “ηθική”. Και ο έλεγχος του γυναικείου σώματος παίρνει και τη μορφή βίαιου “συνετισμού” των γυναικών όταν κάνουν “σφάλματα”, αφού ο κυρίαρχος άνδρας έχει κάθε είδους δικαίωμα πάνω στη ζωή των γυναικών της οικογένειας. Και δεν ξεχνάμε ότι στην Ελλάδα και ο νόμος πρόβλεπε, μέχρι την τροποποίηση του 1983, ότι ο άνδρας είναι αρχηγός της οικογένειας. Ο νόμος αυτός άλλαξε, μετά από σημαντικό αγώνα πολλών γυναικείων οργανώσεων, αλλά και με την πολιτική βούληση της τότε προοδευτικής κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ. Περίπου την ίδια εποχή άλλαξαν οι σχετικοί νόμοι και στην Ευρώπη.

Επίσης στην οικογένεια διαμορφώνονται τα πρότυπα της φροντίδας η οποία αναπαράγεται από γενιά γυναικών σε γενιά γυναικών μέσα από τα πρότυπα που βιώνουν τα δύο φύλα και τις αντίστοιχες υποχρεώσεις που έτσι διαιωνίζουν. Δεν είναι τυχαίο ότι το φεμινιστικό κίνημα αμφισβήτησε την οικογένεια ως τον βασικότερο χώρο αναπαραγωγής της πατριαρχίας. Και μέχρι σήμερα έχει πετύχει κάποιες νίκες.

Ο χώρος της φροντίδας αποδόθηκε στις γυναίκες, οι οποίες εκούσες-ακούσες πρέπει να τον ακολουθούν μέχρι σήμερα, αφού πρόκειται για κοινωνική συγκρότηση και δομές. Η εργασία φροντίδας αποδίδεται ως θετικό χαρακτηριστικό στις γυναίκες, και θεωρείται υποχρέωσή τους ως προσφορά στην οικογένεια.

Η έννοια της κοινωνικής αναπαραγωγής, που συνδέεται με τις γυναίκες και τη φροντίδα που οφείλουν και αναμένεται να προσφέρουν στην κοινωνία, πρέπει να αποτελέσει σημαντικό στοιχείο της οικονομικής ανάλυσης της νέας συλλογικότητας, αλλά και της αξίας της κοινωνικής οικονομίας. Χωρίς βιομηχανικά προϊόντα η κοινωνία μπορεί να ζήσει και έζησε για χιλιετίες. Χωρίς κοινωνική αναπαραγωγή δεν μπορεί να ζήσει, ούτε μια μέρα, και συνεπώς πρέπει αυτή να αξιολογηθεί ως βάση της κοινωνικής λειτουργίας.

Χρειάζεται να στρέψουμε την ανάλυσή μας από την παραγωγή στην αναπαραγωγή. Κατά την πανδημία, αναδείχθηκε αυτό το απαραίτητο χαρακτηριστικό ως θέμα ζωής και θανάτου για την κοινωνία, έστω κι αν ένα μέρος της εργασίας φροντίδας εκτελείται πλέον στο πλαίσιο της αγοράς και της πληρωμένης απασχόλησης, πάντα με κυρίαρχη και πλειοψηφική την συμμετοχή των γυναικών, αφού συνδέεται ο κυρίαρχος “ρόλος” της φροντίδας, με το φύλο που την προσφέρει.

Ακόμα και μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, προτάσεις για επαναξιολόγηση της οικονομίας φροντίδας τέθηκαν από το Ευρωπαϊκό Λόμπι Γυναικών και άλλες οργανώσεις, που επαίνεσαν τη νέα στρατηγική για την Ισότητα των Φύλων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής επειδή θέτει αυτό το ζήτημα ως σημαντικό, εκκινώντας να αναπτύξει την Συμφωνία της Φροντίδας για την Ευρώπη. Όμως, οι οργανώσεις αυτές λένε ότι απαιτούνται πιο φιλόδοξες πολιτικές, για να αφαιρεθεί ο φόρτος της απλήρωτης εργασίας από τους ώμους των γυναικών και να κατανέμεται εξίσου. Λόγω του «δημογραφικού» ζητήματος που εξελίσσεται καθώς γηράσκει ο πληθυσμός της ΕΕ θα υπάρξει ζήτηση για τον τομέα φροντίδας, αναφέρει το Λόμπι, δημιουργώντας όλο πιο πιεστικές ανάγκες για αλλαγές μέσα σ’ αυτό το σύστημα.

Παρά την αύξηση συμμετοχής των γυναικών στην αγορά εργασίας, να σημειώσουμε ότι στην εργασία φροντίδας που εκτελούν οι γυναίκες, πληρωμένη και απλήρωτη, αυτές εκτελούν την πλειοψηφία των ωρών εργασίας. Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Εργασίας, που καλύπτει 187 μέλη κράτη, οι γυναίκες πραγματοποιούν το 76,2% των ωρών απλήρωτης εργασίας φροντίδας.

Η πατριαρχία είναι προγενέστερη του καπιταλισμού, και όμως διατηρεί την υποτίμηση των γυναικών, και πρωτίστως της οικονομίας φροντίδας που είναι πάντα υπο-αμειβόμενη ή απλήρωτη και είναι δική τους «υποχρέωση». Έτσι, έχει συναρθρωθεί τις τελευταίες εκατονταετίες με τρόπο ώστε η υποτιμημένη και απλήρωτη εργασία φροντίδας των γυναικών να συντείνει στη συγκράτηση των μισθών συνεπώς στην αύξηση του κομματιού του κέρδους και έτσι να συμφέρει τον καπιταλισμό η διατήρηση της πατριαρχικής ισχύος. Φυσικά υπάρχει και η αντίστοιχη διαστρωμάτωση των μεταναστριών, που έχουν σε μεγάλο βαθμό τη φροντίδα των δικών τους οικογενειών αλλά και των οικογενειών του εκάστοτε «γηγενούς» πληθυσμού.

Εδώ να πούμε ότι είναι μεγάλο λάθος να σκεφτόμαστε την οικονομία ξεχωριστά από την κοινωνία, και φυσικά ξεχωριστά και αποσπασμένα από το περιβάλλον πάνω στο οποίο υπάρχει και στηρίζεται.

Μεγάλη συμβολή στην απαξίωση και την αντικειμενοποίηση των γυναικών έχει η εμπορευματοποίηση του σώματός τους, με βασικές πλευρές την πορνογραφία, την πορνεία και το τράφικινγκ καθώς τις τελευταίες δεκαετίες και την παρένθετη μητρότητα. Ο κάθε πορνοπελάτης γίνεται «κοινωνός» και ωφελούμενος της εμπορευματοποίησης και του εξευτελισμού των γυναικείων σωμάτων, ενώ οι μπίζνες και τα κέρδη από αυτό το πλέγμα των δραστηριοτήτων, με μικρές, μεσαίες ή μεγάλες επιχειρήσεις, έχουν τεράστια κέρδη, μέρος μόνο των οποίων «συμβάλλουν» στην ανάπτυξη του ΑΕΠ. Τα υπόλοιπα είναι «μαύρα». Και φυσικά όλοι αυτοί έχουν ένα λόγο παραπάνω να ασκούν βία την οποία μαθαίνουν μέσα από αυτές τις δραστηριότητες, οι οποίες στις περισσότερες χώρες είναι παράνομες, αλλά λειτουργούν μαζικά με πολύ λίγες διώξεις.

Το γυναικείο-φεμινιστικό κίνημα απαιτεί την καταμέτρηση της εργασίας φροντίδας στους εθνικούς λογαριασμούς και τη δημιουργία δομών φροντίδας υπό την αιγίδα του κράτους ή της τοπικής αυτοδιοίκησης, κάτι που ήδη ξεκινά απ’ ότι φαίνεται και πιο πάνω από τους θεσμούς, αλλά θα προχωρήσει με βήματα χελώνας και στο πλαίσιο αναπαραγωγής του συστήματος.

Το σημαντικότερο είναι ο χώρος της εργασίας φροντίδας και κοινωνικής αναπαραγωγής, στην οποία ανήκουν η υγεία, η εκπαίδευση, τα κοινωνικά αγαθά, να συνδυάζεται από πλευράς της δικής μας και κάθε αριστερής οργάνωσης με το αίτημα της αποανάπτυξης και της φροντίδας για την προστασία του περιβάλλοντος, κάτι που φάνηκε ότι είναι σε εξέλιξη από τις γυναικείες οργανώσεις, ιδιαίτερα σε χώρες του Παγκόσμιου Νότου. Αυτό γίνεται στο κείμενο της συνδιάσκεψής μας βέβαια, αφού υπάρχουν πολλά σχετικά αιτήματα αλλά και συμμετοχή του χώρου μας σε σχετικές κινητοποιήσεις. Πρέπει όμως να μπει πιο συστηματικά και στρατηγικά ως επιλογή για μια αριστερή υπέρβαση από τη σημερινή καπιταλιστική φάση ή κρίση.

Αυτά τα ζητήματα μπήκαν κατά τα τελευταία χρόνια από τις γυναικείες απεργίες που ξεκίνησαν από το 2018, με μαζικότερες στο ισπανικό κράτος και κάποιες χώρες της Λατινικής Αμερικής. Οι στόχοι των απεργιών αυτών ήταν να αξιολογηθεί εξίσου η εργασία φροντίδας με την εργασία στην αγορά και οι γυναίκες κινήθηκαν προς αυτή την κατεύθυνση ανοίγοντας όλη τη βεντάλια των αιτημάτων εναντίον των διακρίσεων λόγω φύλου, από τους μισθούς, τις υπηρεσίες φροντίδας, τη βία κατά των γυναικών.

Απαιτήθηκε από τους άνδρες κατά τη διάρκεια των απεργιών να αναλάβουν τη φροντίδα, και αυτό ήταν πραγματικό και συμβολικό, αφού αποσκοπούσε να δείξει την αξία της γυναικείας εργασίας κάθε μορφής.

Δυστυχώς, τα συνδικάτα είναι επίσης ανδροκρατούμενα όπως και οι άλλοι θεσμοί , της κοινωνίας και της πολιτείας, και η είσοδος των γυναικών στα κέντρα λήψης των αποφάσεών τους έχει ακόμα το βηματισμό χελώνας (στην Ελλάδα χελώνας με πατερίτσες).

Τέλος να επισημάνουμε τη λύσσα κάθε δεξιάς και ακροδεξιάς πολιτικής παράταξης με το δικαίωμα των γυναικών στον έλεγχο του σώματός τους, και πιο συγκεκριμένα με το δικαίωμα στην έκτρωση. Εμβληματική σχετικά ήταν η πρώτη απόφαση του Ντόναλντ Τραμπ να περιορίσει το δικαίωμα αυτό, αλλά ακόμα πιο εμβληματική η αντίδραση των γυναικείων οργανώσεων και συλλογικών φορέων εναντίον αυτής της κίνησης, με αποτέλεσμα να υπάρξουν οι μεγαλύτερες διαδηλώσεις στις ΗΠΑ (Ιαν. 2017) αλλά και σε όλο τον πλανήτη κατά την ημέρα της ενθρόνισής του.

Και επίσης τέλος να μην παραλείψουμε την εξέγερση των δεξιών και ακροδεξιών οργανώσεων αλλά και κάποιων κυβερνήσεων εναντίον της αναγνώρισης και εξέγερσης των γυναικών κατά της βίας. Γι’ αυτό και σε όσες χώρες εξελίσσεται σχετική νομοθεσία, ιδίως τελευταία με βάση τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών και κοριτσιών, η νομοθεσία αυτή καθυστερεί στην εφαρμογή της, παρ’ ότι είναι προϊόν των αγώνων των γυναικείων και φεμινιστικών κινημάτων.

Μια σχετικά πρόσφατη προσέγγιση επικεντρώνεται στα ζητήματα έμφυλης ταυτότητας, που προφανώς αφορούν και τις γυναίκες. Είναι αλήθεια ότι πατριαρχία και καπιταλισμός και οι θεσμοί τους δημιουργούν αλλεπάλληλες και συνδεόμενες καταπιέσεις, αλλά και αλαζονικές προτυποποιήσεις, που τραυματίζουν τις ζωές των ανθρώπων (όχι μόνο τις γυναίκες) ακολουθώντας φύλα, φυλές, ταυτότητες, σεξουαλικούς προσανατολισμούς, έθνη, ηλικίες, συμπεριφορές, ικανότητες, εργασία, κλπ. Σωστά διακηρύσσουμε, απέναντι στον καθολικό κανιβαλισμό, την καθολική χειραφέτηση και την αυτοοργάνωση των πληττόμενων μαζί με τη σύγκλιση των αγώνων τους. Καμία από αυτές τις διαστάσεις δεν πρέπει να υποτιμηθεί και οι γυναίκες αυτοοργανωνόμενες το έχουν ήδη επανειλημμένα αποδείξει, έχοντας βρεθεί πολλές φορές στην πρωτοπορία αγώνων για το κλίμα, για τις μειονότητες, για τους ΛΟΑΤΚΙ, για τους μετανάστες, κλπ. Ιδιαίτερα όταν οι καταπιέσεις αυτές επικάθενται η μία πάνω στην άλλη. Η σχετική ευαισθησία του γυναικείου κινήματος για πολλές από αυτές τις πραγματικότητες (καταπιέσεις ή προβλήματα -διατροφή) είναι εξηγήσιμη, αλλά δεν πρέπει να ακυρώσει την πηγή της συμβολής του που είναι το σταυροδρόμι καπιταλισμού και πατριαρχίας που υφίστανται, υλικά και θεσμικά, οι γυναίκες ως τέτοιες. Η κινητοποίηση των εκατομμυρίων και δισεκατομμυρίων γυναικών που αγωνίζονται σε όλους αυτούς τους τομείς πηγάζει από την κεντρικότητα της θέσης τους στην αναπαραγωγή που κυριαρχεί στις ζωές τους, οικοδομώντας τις διακρίσεις εις βάρος των γυναικών στην πραγματική ζωή, σε όλα τα κοινωνικά πλαίσια, του «ανεπτυγμένου» κόσμου και του Παγκόσμιου Νότου. Εξού και η συνεχιζόμενη ανάγκη ειδικής τους συγκρότησης και επεξεργασίας, ως γυναίκες.

Με αυτές τις σκέψεις θέλουμε να διαμορφωθεί στη νέα συλλογικότητα η ομάδα γυναικείων θεμάτων, που θα κάνει αναλύσεις, συμβολές και κινητοποιήσεις διαχέοντάς τα και σε όλη τη συλλογικότητα.

Σίσσυ Βωβού
Ελπίδα Μιχαηλίδου
Αθηνά Μος