Οι διαδικασίες μεταρρυθμίσεων για τη νομική ένωση ατόμων του ίδιου φύλου αποτελούν πάντα ένα πεδίο, όπου μεταξύ άλλων, επαναπροσδιορίζονται και κλονίζονται τα ιδεολογήματα περί οικογένειας και ανθρώπινων σχέσεων.
Η αναμόρφωση του νομοθετικού πλαισίου με την αναγνώρισητης ισότητας στον πολιτικό γάμο και η επέκταση ίσων δικαιωμάτων γάμου στα ΛΟΑΤΚΙ+ ζευγάρια, είναι ένα επόμενο βήμα για το νομικό πλαίσιο που ρυθμίζει τις οικογενειακές σχέσεις όσο και για την κοινωνία, καθώς εξαλείφονται σημαντικές θεσμικές ανισότητες και αποκλεισμοί και αποκτούν νομική αναγνώριση και συνεπώς ορατότητα και άλλες μορφές οικογενειακής συμβίωσης πέρα από το κυρίαρχο ετεροκανονικό πρότυπο.
Η θεσμική αυτή εξέλιξη θα ανταποκριθεί στις ανάγκες και θα διευκολύνει τη ζωή πολλών ανθρώπων. Επιπλέον, η ισότητα στον πολιτικό γάμο αν τελικά νομοθετηθεί, θα είναι η νικηφόρα έκβαση ενός μακρόχρονου αγώνα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας για ισότιμα δικαιώματα και εξάλειψη σημαντικών θεσμικών διακρίσεων.
Όσα ισχύουν με το Σύμφωνο συμβίωσης και με το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο
Στις 20 Δεκεμβρίου του 2015 υπερψηφίστηκε το Νομοσχέδιο για την τροποποίηση του Συμφώνου συμβίωσης από το ελληνικό κοινοβούλιο, το οποίο αναγνωρίζει τη νομική κατοχύρωση των ομόφυλων ζευγαριών. Ενώ ήταν αναμφίβολα μια θετική εξέλιξη για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα, δεν ήταν επαρκής. Πολλά ζητήματα δεν διευθετήθηκαν. Η σοβαρότερη έλλειψη απορρέει από τη μη επέκταση του δικαιώματος στην τεκνοθεσία. Επομένως, οι ήδη υπάρχουσες ΛΟΑΤΚΙ+ οικογένειες, οι λεγόμενες οικογένειες «ουράνιο τόξο» εξακολουθούν και μετά από αυτή τη νομοθέτηση να βρίσκονται στην αφάνεια με τον έναν ή τη μια από τους δύο γονείς- τον μη βιολογικό- να μην έχει κανένα νομικό δικαίωμα σε σχέση με το παιδί που μεγαλώνει – γεγονός που συνεπάγεται μόνο προβλήματα και αποκλεισμούς. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι η αδυναμία του ΣΥΡΙΖΑ που ήταν τότε στην κυβέρνηση να προχωρήσει στην πλήρη θεσμοθέτηση της ισότητας στον γάμο διέψευσε τις προσδοκίες σημαντικού μέρους της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, δημιουργώντας μια απόσταση μεταξύ της τελευταίας και της Αριστεράς.
Σχέδιο Νόμου για την Ισότητα στον Πολιτικό γάμο
Το παρόν σχέδιο νόμου έρχεται να ρυθμίσει στοιχειώδη δικαιώματα περιγράφοντας σχέσεις γονεϊκότητας, αποδίδοντας έμφαση στην κάλυψη βασικών παροχών γονικής μέριμνας. Επιπλέον, βελτιώνει σημαντικά την πρόσβαση σε δικαιώματα που αφορούν την εργασία, τη ρύθμιση της γονικής μέριμνας και τη συμφιλίωση οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής. Είναι σημαντικό επίσης να αναφερθεί ότι στο υπό διαβούλευση σχέδιο νόμου παραμένει υποτιμημένη και αόρατη η τρανς γονεϊκότητα.
Η παρένθετη κύηση δεν αποτελεί αντικείμενο ρύθμισης εν προκειμένω. Η παρένθετη κύηση είναι μια διαδικασία που ρυθμίζεται νομικά στην Ελλάδα από το 2002 (Ν3098/2002). Επιπλέον, όλες οι ιατρικές διαδικασίες και πρακτικές που συνδέονται με την ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, μεταξύ άλλων και η λειτουργία των ιδιωτικών κέντρων που παρέχουν τέτοιες υπηρεσίες, ρυθμίζονται από νομοθετικό πλαίσιο του 2014 (Ν4272/2014), ορισμένες διατάξεις του οποίου τροποποιήθηκαν το 2022 (Ν4958/2022) κι επομένως δεν αφορούν με άμεσο νομοθετικό ή διοικητικό τρόπο την επικείμενη νομοθέτηση της επέκτασης του δικαιώματος του πολιτικού γάμου στα ομόφυλα ζευγάρια. Είναι προφανές ότι η σύγχυση αυτή δημιουργήθηκε εσκεμμένα και με πρωτοβουλία του ίδιου του Πρωθυπουργού, με αφορμή τις δηλώσεις του οποίου ξεκίνησε ένας αποπροσανατολιστικός δημόσιος διάλογος με μοναδικό στόχο την απομάκρυνση από τα βασικά διακυβεύματα της υπόθεσης του πολιτικού γάμου και τον κατευνασμό των ανησυχιών της εκκλησίας και της ακροδεξιάς βάσης της Νέας Δημοκρατίας.
Η δική μας ματιά
Πέρα από την παραδοσιακή οικογένεια και το ετεροκανονικό πρότυπο γονέων, είναι αναγκαία η νομική θεσμοθέτηση της τεκνοθεσίας από ομόφυλα, τρανς/μη δυαδικά/ίντερσεξ ζευγάρια, στηρίζοντας τις νέες μορφές οικογενειακών σχέσεων. Τέτοιες οικογένειες υπάρχουν ήδη σε μια απολύτως γκρίζα ζώνη και χωρίς να αναγνωρίζονται με κανένα θεσμικό τρόπο από το κράτος. Η ανατροφή ενός παιδιού μέσα σε μια οικογένεια από την οποία παρέχεται αγάπη και ένα σταθερό περιβάλλον, θα έπρεπε να αρκεί, και όχι η δυνατότητα ενός γονέα ή ζευγαριού (να τεκνοθετήσει) να εξαρτάται από τον σεξουαλικό του προσανατολισμό, την ταυτότητα φύλου, την καταγωγή κτλ. Η θέσπιση γάμου με ίσα δικαιώματα θέλουμε να συμπεριλαμβάνει όλες τις πολύχρωμες οικογένειες χωρίς πολιτικές εκπτώσεις. Η διασφάλιση χωρίς διακρίσεις και η διεκδίκηση νομικής αναγνώρισης της γονεϊκότητας για τα τρανς άτομα βάσει της ταυτότητας φύλου τους, περιλαμβάνοντας τους ιντερσεξ και τους μη δυαδικούς γονείς είναι απαραίτητες και αναγκαίες.
Η απάντηση μας στην ομοφοβική προπαγάνδα: «Η τεκνοθεσία από ΛΟΑΤΚΙ+ γονείς θα έχει καταστροφικές επιπτώσεις στο παιδί;»
Σύμφωνα με μια συντηρητική αντίληψη, η τεκνοθεσία από ΛΟΑΤΚΙ+ ζευγάρια μπορεί να καταστεί ζημιογόνος για την ομαλή ανάπτυξη του παιδιού, στη βάση των κοινωνικών προτύπων που υφίστανται και που επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο υποτίθεται πως θα αντιμετωπίζονται τα παιδιά των ΛΟΑΤΚΙ+ οικογενειών. Για το συγκεκριμένο επιχείρημα, αρκεί να πούμε ότι σε 36 πλέον χώρες του κόσμου επιτρέπεται ο γάμος των ΛΟΑΤΚΙ+ ζευγαριών άρα και η τεκνοθεσία. Στο σύνολο όλων των περιπτώσεων στις οποίες έχει θεσμοθετηθεί, του οποίου οι υποτιθέμενες επιπτώσεις έχουν αναλυθεί και μελετηθεί αποδεικνύεται ότι η ποιότητα ζωής των παιδιών έγκειται στην ικανότητα των γονέων να παρέχουν αφοσίωση και ασφαλές περιβάλλον, όχι στο φύλο τους ή στον σεξουαλικό τους προσανατολισμό.
Είναι σαφές: αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχοσύνθεση και τη συγκρότηση των παιδιών έχει το να μεγαλώνουν σε κακοποιητικό και αυταρχικό περιβάλλον, το να στερούνται την πρόσβαση στην εκπαίδευση, στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, στους δημόσιους χώρους και σε όλα αυτά που δημιουργούν τις προϋποθέσεις για μια δημιουργική και χαρούμενη παιδική ηλικία.
Σε κάθε άλλη περίπτωση απλώς εθελοτυφλούμε μπροστά στις ανάγκες παιδιών που ζουν χωρίς γονείς, παραμελημένα και αόρατα από το κράτος. Όπως συμβαίνει βέβαια και με πολλές κατηγορίες παιδιών τα δικαιώματα των οποίων συστηματικά υποτιμώνται ή και παραβιάζονται όπως για παράδειγμα τα παιδιά με μεταναστευτική προέλευση- που αν σταθούν τυχερά και δεν επαναπροωθηθούν βίαια στη θάλασσα από την ελληνική ακτοφυλακή καταλήγουν σε κέντρα υποδοχής εκτός του αστικού ιστού και με περιορισμένες ελευθερίες ή τα παιδιά από τις κοινότητες Ρομά.
Οι ίδιοι συντηρητικοί κύκλοι και η ελληνορθόδοξη εκκλησία που ασκούν πίεση για να μη προχωρήσει η νομοθέτηση αυτή, είναι αυτοί που υπερασπίζονται τα δικαιώματα του «αγέννητου παιδιού» (prolifers, εναντίωση στις αμβλώσεις), αδιαφορούν πλήρως για τα δικαιώματα πολλών κατηγοριών παιδιών που στερούνται φροντίδας και δικτύων προστασίας.
Όσο για τις ανησυχίες όσων χρησιμοποιούν τον όρο bullying απέναντι στα παιδιά που προέρχονται από αυτές τις οικογένειες, απαντάμε και πάλι: Οι ομοφοβικές και τρανσφοβικές αντιλήψεις δε μπορεί να είναι δικαιολογίες, ώστε να μην γίνουν βήματα εμπρός, βήματα που μπορούν να επηρεάσουν άμεσα τους υλικούς όρους ζωής πολλών ανθρώπων, και που είναι αναγκαία για να έρθουν στο φως και να ρυθμιστούν δίκαια μορφές συνύπαρξης και οικογενειακών σχέσεων που ήδη υπάρχουν αλλά είναι στο σκοτάδι. Η στοχοποίηση του σεξουαλικού προσανατολισμού και η ομοφοβία θα συνεχίσουν να κυριαρχούν όσο η πολιτεία δεν αναγνωρίζει ισότιμα τα ΛΟΑΤΚΙ+ ζευγάρια. Η ίδια η θεσμική αναγνώριση του γάμου τους θα αποτελέσει ουσιαστικό μέτρο αποδυνάμωσης της ομοφοβίας και οποιασδήποτε άλλης εκδήλωσης bullying.
«Ωραία που θα ήταν η κοινωνία χωρίς καμιά ομοφοβία» απαντάμε στο ΚΚΕ
Οι αγορεύσεις και οι δηλώσεις των μελών του κόμματος του ΚΚΕ, το τοποθετούν στη προβληματική μεριά της ιστορίας. Δεν είναι η πρώτη φορά που ο λόγος του ΚΚΕ είναι βαθιά ομοφοβικός και σεξιστικός. Αυτό το γεγονός δεν μηδενίζει τη συνεισφορά του σε ένα σύνολο αγώνων και διεκδικήσεων για κοινωνικό κράτος, είναι όμως κρίμα που σε αυτή την κρίσιμη στιγμή επιλέγει μια πολιτική τοποθέτηση που αναπαράγει όλες τις όψεις της πατριαρχικής ιδεολογίας για την οικογένεια και για τους έμφυλους ρόλους και που είναι βαθύτατα ομοφοβική και τρανσφοβική. Ξέρουμε καλά επίσης – δυστυχώς- ότι μόνο ενάντια στον «μικροαστικό θεσμό» του γάμου δεν είναι το ΚΚΕ, αλλά αντίθετα ότι οι θέσεις του υποστηρίζουν το τυπικό ετεροκανονικό πρότυπο οικογένειας. Η κυρίαρχη μορφή οικογένειας είναι ένας θεσμός που εντός του καπιταλισμού, έχει λειτουργήσει, μεταξύ άλλων, ως μηχανισμός θεμελίωσης και αναπαραγωγής εξουσιαστικών και άνισων σχέσεων. Επιπλέον, η τοποθέτηση του καταλήγει να συγκλίνει με τις θέσεις της εκκλησίας για το ζήτημα αυτό, η οποία είναι διαχρονικά ένας από τους πιο αντιδραστικούς θεσμούς στην ελληνική κοινωνία, με διακηρυγμένες αντιφεμινιστικές, ομοφοβικές και ρατσιστικές θέσεις.
Επικοινωνιακή εκμετάλλευση και εργαλειοποίηση των λόγων για την ισότητα από τη νεοφιλελεύθερη και αυταρχική κυβέρνηση της ΝΔ
Από την πρώτη στιγμή που ανέλαβε ως κυβέρνηση, η Νέα Δημοκρατία έχει καταστήσει σαφείς τις οπισθοδρομικές αντιλήψεις της αναφορικά με τις έμφυλες σχέσεις και ρόλους, αλλά και την επιθετικότητά της, την επιθυμία της να καταργήσει κοινωνικές κατακτήσεις χρόνων. Ας μην ξεχνάμε ότι μια από τις πρώτες ενέργειες της κυβέρνησης από την προηγούμενη θητεία της ήταν ο μετασχηματισμός του χαρακτήρα και η υποβάθμιση του θεσμού της Γενικής Γραμματείας Ισότητας, η οποία σήμερα ονομάζεται Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων. Αντίστοιχα, παρά τις διακηρύξεις των κυβερνητικών αξιωματούχων και του ίδιου του πρωθυπουργού, ελάχιστα έχουν γίνει μέχρι σήμερα για την αντιμετώπιση και εξάλειψη της έμφυλης βίας και για την ενίσχυση των πολιτικών και υποδομών αφιερωμένων σε αυτόν τον στόχο. Βέβαια, δεν γελιόμαστε καθώς γνωρίζουμε ότι η ενίσχυση της κοινωνικής πολιτικής δε μπορεί να συμβαδίσει με την ιδιωτικοποίηση της υγείας και της κοινωνικής φροντίδας.
Δε χωρά αμφιβολία ότι η Νέα Δημοκρατία θέλει να εκμεταλλευτεί επικοινωνιακά την ψήφιση αυτού του νομοσχεδίου, ακόμη κι αν οι αντιφάσεις και οι συγκρούσεις εντός του κόμματος της ΝΔ είναι πολλές και έντονες, δυσχεραίνοντας την προσπάθεια της να εμφανιστεί ως ένα εκσυγχρονιστικό πολιτικό μόρφωμα. Με τον τρόπο αυτό, και ελλείψει δεύτερου πόλου και απειλητικού για εκείνη πολιτικού αντιπάλου, η ΝΔ προσπαθεί να χτίσει σχέσεις με διάφορες κοινωνικές ομάδες, που συχνά έχουν αντιπαραθετικά μεταξύ τους συμφέροντα, προκειμένου να εδραιώσει περαιτέρω την κυριαρχία της. Την ίδια στιγμή, δεν πιστεύουμε πως είναι τυχαία η χρονική επιλογή της ψήφισης αυτού του νομοσχεδίου: στην αρχή της τετραετίας, με την ελπίδα να το έχει ξεχάσει το συντηρητικό και ακροδεξιό κοινό στο οποίο βασίζεται για την εκλογή της, αλλά και χωρίς αυτό να μπει εμπόδιο στην προσπάθειά της να συγκροτήσει μια πλήρως πολυσυλλεκτική εκλογική βάση. Ακόμη, την ίδια ακριβώς χρονική στιγμή η κυβέρνηση επιδιώκει να υλοποιήσει μια ακραιφνώς αντιδραστική νομοθετική ατζέντα: αφενός την μεταρρύθμιση του ποινικού κώδικα σε ακόμη πιο αυταρχική κατεύθυνση, αφετέρου τη νομιμοποίηση της λειτουργίας των αποκαλούμενων μη κρατικών πανεπιστημίων.
Με άλλα λόγια με την κατάθεση του συγκεκριμένου σχεδίου νόμου για την ισότητα στον πολιτικό γάμο, η κυβέρνηση καλλιεργεί ένα φιλελεύθερο προφίλ, την ίδια στιγμή που οι πολιτικές που υλοποιεί στερούν από την κοινωνική πλειοψηφία την πρόσβαση σε στοιχειώδη κοινωνικά αγαθά, οξύνουν τις ανισότητες, προωθούν την ιδιωτικοποίηση των δημόσιων αγαθών και είναι αυταρχικές.
Το ΛΟΑΤΚΙ+ κίνημα και οι αγώνες για κοινωνική χειραφέτηση στο προσκήνιο
Στην πραγματικότητα, αν και όσα είπαμε ως εδώ ισχύουν, η θεσμοθέτηση του ομόφυλου γάμου αποτελεί πανηγυρική δικαίωση των διεκδικήσεων του ΛΟΑΤΚΙ+ κινήματος, του μακροχρόνιου αγώνα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας για ισότιμα δικαιώματα, και εξάλειψη των διακρίσεων. To να τεθεί σε ισχύ ένας τέτοιος νόμος, παρά τις ελλείψεις του, θα είναι μια καταλυτική μεταρρύθμιση και εξέλιξη για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα και της κοινωνίας, εν γένει.
Στο σημείο της ψήφισης ενός τέτοιου νομοσχεδίου που βρισκόμαστε δεν φτάσαμε αυτόματα και ούτε πρωτοβουλία της ΝΔ ήταν. Μπορεί το συγκεκριμένο σχέδιο νόμου να ήρθε και ως ανάγκη εναρμόνισης με το ευρωπαϊκό πλαίσιο, οι διεκδικήσεις του ΛΟΑΤΚΙ+ και φεμινιστικών κινημάτων ήταν που λειτούργησαν ως μοχλός πίεσης προς μια τέτοια μεταρρύθμιση. Η δικαίωση ανήκει, λοιπόν, στους ΛΟΑΤΚΙ+ ακτιβιστές/στριες, και στα ριζοσπαστικά φεμινιστικά ρεύματα του κινήματος τόσο εγχώρια όσο και διεθνώς.
Υπάρχει ακόμη πολύς δρόμος να διανύσουμε, πολλά αιτήματα που περιμένουν δικαίωση, και πολλά μέτρα που πρέπει να παρθούν ώστε αυτό το νομοσχέδιο να εφαρμοστεί πλήρως και ουσιαστικά. Η αναθεώρηση και απλούστευση των διαδικασιών τεκνοθεσίας και της γραφειοκρατίας που τις περιβάλλει είναι απαραίτητη, πάντα με γνώμονα το συμφέρον των παιδιών, αλλά με στόχο να καταστεί επιτέλους εφικτή η δυνατότητα να δημιουργούνται όλων των μορφών οι οικογένειες, αρκεί να βασίζονται στη φροντίδα και στην αγάπη.
Το φεμινιστικό και ΛΟΑΤΚΙ+ κίνημα θα συνεχίζει να μάχεται για την ανατροπή των κοινωνικών καταπιέσεων, φτιάχνοντας βήμα το βήμα και διεκδίκηση τη διεκδίκηση, έναν κόσμο πολύχρωμο και με ισότητα.
Με οδηγό τα αιτήματα και στις διεκδικήσεις των ΛΟΑΤΚΙ+ και φεμινιστικών συλλογικοτήτων, αναδεικνύουμε τα φεμινιστικά προτάγματα και συνεχίζουμε να παλεύουμε για καλύτερους όρους ζωής για την καθεμιά, για το καθένα.
