Γράφει ο Μάνθος Βελογιάννης.
Αν κάνει κανείς μια «βόλτα» στα κοινοβουλευτικά και δημοσκοπικά τοπία των ευρωπαϊκών χωρών, θα διαπιστώσει μια καταθλιπτική κανονικότητα. Το κεντρικό πολιτικό δίπολο φαίνεται να έχει μετακινηθεί από το κλασσικό (κεντρο)αριστερά – (κεντρο)δεξιά, σε φιλελεύθερη δεξιά – συντηρητική ξενοφοβική δεξιά. Η κατάσταση αυτή έχει διαβρώσει ακόμα και τις παραδοσιακά σοσιαλδημοκρατικές χώρες της Σκανδιναβίας, όπου, αν και σε αργότερους ρυθμούς από αλλού, τα πολιτικά στανταρ μοιάζουν να απομακρύνονται από τα κεκτημένα των δεκαετιών 60-70.
Μέσα σε αυτήν τη ζοφερή κατάσταση, είχαμε τις προηγούμενες μέρες ενθαρρυντικά νέα από μια ανέλπιστη χώρα: την παγωμένη Γροιλανδία. Στην Γροιλανδία λοιπόν, η σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση ηττήθηκε στις εκλογές της 6/4 από την…αριστερή αντιπολίτευση! Η τελευταία στηρίζει σθεναρά την απαγόρευση μιας “αναπτυξιακής” μεν, περιβαλλοντοκτόνας και επικίνδυνης για την δημόσια υγεία δε, εξόρυξης.
Το νησί του βόρειου Ατλαντικού, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου καλύπτεται από παγετώνες, είναι αυτόνομο έδαφος (autonomous territory) που ανήκει στο βασίλειο της Δανίας. Κέρδισε την αυτοκυβέρνηση του το 1979. Κατοικείται κατά 90% από τους αυτόχθονες Ινούιτ.
Ο απερχόμενος σοσιαλδημοκράτης πρωθυπουργός έχασε πρόσφατα την ηγεσία του κόμματος του, αλλά αρνήθηκε να παραιτηθεί από το κυβερνητικό του αξίωμα, δημιουργώντας μια συνεχή τριβή. Το ζήτημα αυτό, σε συνδυασμό με την αντιπαράθεση γύρω από το ορυχείο του Kvanefjed, στο νότο της χώρας, οδήγησε το μικρό κόμμα των Δημοκρατών, που τασσόταν υπέρ των εξορύξεων, να αποχωρήσει από τον κυβερνητικό συνασπισμό. Μετά την αποτυχία δημιουργίας νέου συνασπισμού, η χώρα οδηγήθηκε σε εκλογές.
Οι αριστεροί του Inuit Ataqatigiit βγήκαν πρώτοι με 37 %. Το ποσοστό αυτό βέβαια σε σύστημα απλής αναλογικής δεν σημαίνει αυτοδυναμία, και έτσι διερευνούν τώρα τη συνεργασία με μικρότερα κόμματα, εξαιρώντας μάλλον τους σοσιαλδημοκράτες, με τους οποίους οι πρώτες διαπραγματεύσεις ήδη κατέρρευσαν. Στις 31 έδρες του κοινοβουλίου, το Inuit Ataqatigiit καταλαμβάνει τις 12. Το Naleraq, που επίσης διαφωνεί με την εξόρυξη, και καταλαμβάνει ακριβώς τις αναγκαίες 4 έδρες, φαίνεται μια πιθανή διέξοδος.
Βαθύ κόκκινο: Inuit Ataqatigiit (Κοινότητα του Λαού, Αριστερό) . Κόκκινο: Siumut (Μπροστά, Σοσιαλδημοκράτες) Πορτοκαλί: Naleraq (Σημείο προσανατολισμού, Κεντρώο, αντιεξορυκτικό) Βαθύ μπλε: Demokraatit (Δημοκράτες, Φιλελεύθερο), Μπλε: Atassut (Δεσμός, Συντηρητικό, Ενωτικό).
Το Inuit Ataqatigiit είναι ένα κόμμα που προέρχεται από τον ριζοσπαστισμό της δεκαετίας του 70, με αφετηρία φυσικά στο κίνημα της μητρόπολης Δανίας. Σε μια αποικία που έκανε τότς τα πρώτα βήματα για την αυτονομία της, με την πλειοψηφία του πληθυσμού να είναι αυτόχθονες, ο αριστερός αντιμπεριαλισμός συνάντησε την ιθαγενική υπερηφάνεια για να φτιάξει ένα σοσιαλιστικό ριζοσπαστικό κόμμα που κοίταζε σε μια ανεξάρτητη Γροιλανδία με συλλογική διαχείριση του πλούτου. Τις τελευταίες δεκαετίες το ανεξαρτησιακό πρόταγμα έμεινε στον πυρήνα του προγράμματος, αλλά οι ριζοσπαστικές οικονομικά θέσεις υποχώρησαν σοβαρά. Το κόμμα, παρότι διατηρεί τις στρατηγικές του θέσεις για μια σοσιαλιστική οικονομία, έχει διολισθήσει σε έναν λόγο περί «ανταγωνιστικότητας», ενώ έχει συμφωνήσει σε ιδιωτικοποιήσεις και άλλες νεοφιλελεύθερές αναδιαρθρώσεις. Κρατάει όμως σαν σημαία την διατήρηση του περιβάλλοντος. Ακόμα μαζί με τους σοσιαλδημοκράτες έχουν δουλέψει για την ισότητα των φύλων και την εγκαθίδρυση πανεπιστημίου.
Η εξόρυξη που μονοπώλησε τις φετινές εκλογές θα πραγματοποιούνταν από την Greenland Minerals, μια εταιρία με βάση την Αυστραλία και κινεζική ιδιοκτησία. Τα λεφτά που παίζονται δε, είναι πολλά, πάρα πολλά. Εκτιμάται από κάποιους ότι το έδαφος του Kvanefjeld κρύβει το μεγαλύτερο απόθεμα σπάνιων γαιών εκτός Κίνας (που κατέχει το 90% της παγκόσμιας παραγωγής). Άρα μιλάμε, εκτός από το οικονομικό τομέα, για ένα φιλέτο – κλειδί στον αδυσώπητο αγώνα που έχει αρχίσει για την εξόρυξη των σπάνιων γαιών, που είναι αναγκαίες για την νέα, «πράσινη» τεχνολογία. Πράγματα που σκεφτόμαστε πρώτα όταν περιγράφουμε το «πράσινό» μέλλον, και είναι στο κέντρο του ενδιαφέροντας μιας σημαντικής μερίδας του παγκόσμιου κεφαλαίου, όπως οι ανεμογεννήτριες και τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα έχουν ανάγκη από ισχυρούς μαγνήτες, που κατασκευάζονται από αυτά τα ορυκτά. Πέρα όμως από αυτά, το Γροιλανδικό υπέδαφος έχει να προσφέρει και ουράνιο. Η εξόρυξη του ουρανίου μοιάζει να είναι το απόλυτο κόκκινο πανί για τους κατοίκους.
Η βουλευτής του Inuit Ataqatigiit Mariane Paviasen, που αντιτίθεται στην εξόρυξη, περιέγραψε το διακύβευμα με τα εξής:
«Σαν ιθαγενής λαός, έχουμε ζήσει σε αρμονία με την φύση για πολλά, πολλά χρόνια. Χρησιμοποιούμε αυτά τα εδάφη για να κυνηγάμε και να ψαρεύουμε»
Ενδιαφέρον είναι ότι η αντίθεση στην εξόρυξη δεν ήταν δεδομένη· το 2013 σε δημοσκόπηση πάνω από οι μισοί πολίτες ήταν σύμφωνοι με το να γίνουν οι πρώτες ύλες η καρδία της Γροιλανδικής οικονομίας. Πράγματι, για πολλούς οι μεταλλευτικές δραστηριότητες φαίνονται σαν ευκαιρία εξόδου από την «μονόπατη» οικονομία της χώρας, που στηρίζεται στην αλιεία και την βοήθεια από την Δανία – η τελευταία φτάνει να αποτελεί το 1/3 του προϋπολογισμού. Για αυτούς τους λόγους, η ανάπτυξη μέσω των εξορύξεων μοιάζει ένας ιδανικός μοχλός για την ωρίμανση της ανεξαρτησίας της χώρας. Χαρακτηριστικό είναι ότι η Γροιλανδία δεν έχει ως τώρα υπογράψει την συμφωνία του Παρισιού. Σε ένα τέτοιο σκηνικό, ο απελθών υπουργός ενέργειας προειδοποιούσε τον προηγούμενο μήνα πως αν οι Γροιλανδοί ξαφνικά αποφασίσουν ότι δεν θέλουν το πρότζεκτ «θα έχουμε ξεγελάσει τους επενδυτές. Η αξιοπιστία όλης της χώρας διακυβεύεται».
Όπως αποδείχτηκε, οι εκκλήσεις του δεν εισακούστηκαν από τους ψηφοφόρους. Ούτε φυσικά οι διαβεβαιώσεις της κινεζοαυστραλιανής εταιρείας ότι θα ψεκάζει το έδαφος για να μην απελευθερώνεται ραδιενεργή σκόνη ή θα κτίσει ένα μεγάλο φράγμα. Οι ντόπιοι φοβούνται ότι οι ποταμοί της περιοχής θα μολυνθούν. Όσο για το φράγμα, το πικρό παράδειγμα της κατάρρευσης ενός παρόμοιου στην Βραζιλία πριν δυο χρόνια, με 270 νεκρούς, τους κάνει κάτι παραπάνω από επιφυλακτικούς. Το οικολογικό ζήτημα ούτως η άλλως είναι κάτι πολύ απτό για αυτούς, καθώς στην Αρκτική η υπερθέρμανση τρέχει με διπλάσιους ρυθμούς και το λιώσιμο των πάγων θα επηρεάσει ριζικά την ζωή των Ινουίτ.
Το επερχόμενο αριστερό κόμμα Inuit Ataqatigiit έχει δεσμευτεί να βάλει τέλος στην εξόρυξη και να επικυρώσει την συμφωνία του Παρισιού. Δεν φαίνεται διατεθειμένο ωστόσο να εξασφαλίσει ένα μέλλον μακριά από τις εξορύξεις. Ένα δεύτερο πρότζεκτ, που δεν περιέχει εξόρυξη ουράνιου, αλλά είναι ακόμα σε πρώιμο ερευνητικό στάδιο, έχει αρκετές πιθανότητες να λάβει έγκριση. Βρίσκεται σε μικρή απόσταση από την πρώτη τοποθεσία. Φυσικά δεν είναι περιβαλλοντικά ουδέτερο· τα λύματα θα καταλήγουν σε ένα ποτάμι με μεγάλο πληθυσμό σολομών.
Το διαφορετικό αυτό πρότζεκτ θα είναι αμερικανικών συμφερόντων, και εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι στην όλη υπόθεση υπάρχει και ένα γεωπολιτικό διακύβευμα. Η κινέζικη επένδυση έρχεται σε αντίθεση τόσο με τις ελπίδες ότι η Γροιλανδία θα αποτελέσει το backup σε σπάνιες γαίες για τον δυτικό συνασπισμό εξουσίας, όσο και με την ήδη ισχυρή παρουσία του αμερικάνικου στρατού. (Θυμηθείτε εδώ την φαεινή ιδέα του Ντόναλντ Τραμπ να αγοράσει την χώρα.)
Όπως είδαμε ούτε οι αριστεροί του Inuit Ataqatigiit είναι -πια- τόσο ντούροι αντικαπιταλιστές, ούτε οι σοσιαλδημοκράτες είναι τόσο σοσιαλδημοκράτες. Παρόλα αυτά, το αξιακό υπόβαθρο δυο κομμάτων που συγκεντρώνουν το 67% της κοινωνίας λέει κάτι.
Ταυτόχρονα, η διαφαινόμενη ήττα αυτής της εξόρυξης – αν βέβαια η λαϊκή επιθυμία γίνει πράξη- πρέπει να αναγνωστεί σαν στιγμή σε μια μακρά και πολύπλευρη διαμάχη. Στην Γροιλανδία τα κρίσιμα ερωτήματα που θέτει η κλιματική αλλαγή συναντούν την μάχη για την επιβίωση και τον πόθο για ανεξαρτησία των ιθαγενών πληθυσμών, αλλά και τον αργό πόλεμο μεταξύ των κυρίαρχων γαιοστρατηγικών πόλων της παγκόσμιας σκακιέρας.
