Γράφουν οι Γιώργος Γαλανής* Γιώργος Μπασκόζος**
Δημοσιεύτηκε αρχικά στην Efsyn
Τα μέτρα της ελληνικής κυβέρνησης με στόχο τον περιορισμό της επιδημίας είναι σίγουρα (από) τα πιο αυστηρά στην Ευρώπη. Δυστυχώς, τα μέτρα αυτά και ο χρόνος που πάρθηκαν όχι μόνο είναι απόδειξη της αποτυχίας της κυβερνητικής πολιτικής των τελευταίων μηνών, αλλά το μέγεθός τους κάνει μάλλον αμελητέα διαφορά τον περιορισμό των κρουσμάτων. Ο λόγος που ισχύει αυτό έχει να κάνει με τα γενικά και τα ειδικά χαρακτηριστικά αναμετάδοσης του ιού.
Ο αριθμός αναμετάδοσης ενός ιού δείχνει σε πόσα άτομα κατά μέσον όρο ένα μολυσμένο άτομο μεταδίδει τον ιό κατά την περίοδο που το ίδιο νοσεί, ενώ ο βασικός αριθμός αναμετάδοσης (R0) αναφέρεται συγκεκριμένα στην περίοδο πριν παρθούν μέτρα. Οι εκτιμήσεις για το R0 του Covid-19 είναι ότι ήταν περίπου 3,8 κατά μέσον όρο για μία σειρά από ευρωπαϊκές χώρες στην αρχή της πανδημίας(1).
Δηλαδή πριν παρθούν οποιαδήποτε μέτρα το κάθε άτομο που νοσούσε θα μετέφερε τον ιό συνολικά σε 3,8 άτομα κατά μέσον όρο. Με δεδομένο το ότι για να μεταδοθεί ο ιός σ’ ένα υγιές άτομο πρέπει αυτό να έρθει σε κοντινή επαφή με ένα νοσούν άτομο, δεν είναι παράλογο να υποθέσουμε ότι αυτά τα 3,8 άτομα έχουν κολλήσει σε κλειστούς χώρους (π.χ. στο σπίτι, στον χώρο εργασίας, σε κάποιο Μέσο Μαζικής Μεταφοράς). Με βάση αυτό, αυτό που κάνει μεγάλη διαφορά είναι ο περιορισμός των συναντήσεων σε κλειστούς χώρους.
Αυτό όμως δεν σημαίνει αναγκαστικά ότι τα ακραία μέτρα δεν κάνουν μεγάλη διαφορά. Αυτό συμβαίνει ειδικά λόγω του εκθετικού ρυθμού μετάδοσης. Η εκθετική αύξηση κρουσμάτων σημαίνει ότι είναι εξαιρετικά σημαντική η χρονική στιγμή κατά την οποία παίρνονται τα μέτρα. Οπως έχουμε δείξει σε μία πρόσφατη μελέτη μας (2), η αποτελεσματικότητα των μέτρων σχετίζεται άμεσα με το πότε παίρνονται τα μέτρα και πολύ λίγο με το πόσο σκληρά είναι.
Αρα ο τρόπος να αντιμετωπιστεί μία έξαρση, που οδηγεί σε μία κατάσταση που δεν μπορεί να υποστηριχτεί από ένα σύστημα υγείας, είναι να γίνει κάποιου τύπου περιορισμός φυσικών επαφών σε κλειστούς χώρους νωρίς. Την ίδια στιγμή οι θάνατοι εκτός Μονάδων Εντατικής Θεραπείας αναδεικνύουν ως προτεραιότητα την ύπαρξη αποτελεσματικής πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας. Με αυτή την έννοια, τα μέτρα περιορισμού φυσικών επαφών που απαιτούνται λόγω της αδυναμίας του δημόσιου συστήματος υγείας να αντεπεξέλθει στην πανδημία, δεν μπορούν παρά να ειδωθούν σαν αποτυχία ή αποτέλεσμα αιφνιδιασμού.
Η βιολογία, τα επιδημιολογικά δεδομένα και οι μοντελοποιήσεις σαφώς διαφοροποιούν κλειστούς και ανοιχτούς χώρους, αναδεικνύοντας τον περιορισμό του συνωστισμού και την τήρηση αποστάσεων σε βασική προτεραιότητα. Κομβική όμως δεν είναι μόνο η έγκαιρη λήψη μέτρων, πράγμα που προφανώς δεν έγινε στο δεύτερο κύμα της πανδημίας στην Ελλάδα, αλλά και η συναίνεση και η υλική στήριξη των πολιτών που κάνει δυνατή την τήρηση των μέτρων. Εχουμε δείξει ότι οι άνθρωποι αποφασίζουν να τηρήσουν ή όχι τα μέτρα βασιζόμενοι στο προσλαμβανόμενο κόστος τους και στην πληροφόρησή τους.
Οι μοντελοποιήσεις δείχνουν ότι η λήψη ηπιότερων μέτρων πιο νωρίς περιορίζει πιο αποτελεσματικά την εξάπλωση του ιού. Οσον αφορά τη συναίνεση γύρω από τα μέτρα, η οικοδόμηση εμπιστοσύνης απαιτεί έναν σοβαρό, συνεκτικό λόγο και συνεχή, ανοικτή πληροφόρηση του κοινού. Δηλώσεις κορυφαίων επιδημιολόγων που διαχωρίζουν τον συνωστισμό στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, στις εκκλησίες και στους εργασιακούς χώρους αντικειμενικά υπονομεύουν την εμπιστοσύνη των πολιτών στο σχέδιο περιορισμού της διασποράς του ιού.
Επίσης, η σημασία ύπαρξης αξιόπιστων πληροφοριών σχετικά με την εξάπλωση του ιού φαίνεται με εμφατικό τρόπο στη Θεσσαλονίκη. Με βάση τα σημερινά δεδομένα, η εικόνα ότι μέχρι τις 26 Οκτωβρίου η κατάσταση ήταν υπό έλεγχο δεν μπορεί παρά να είναι αποτέλεσμα ανεπάρκειας τεστ ή ελέγχου της ροής πληροφοριών για επικοινωνιακούς ή πολιτικούς λόγους.
Τα μοντέλα, με επίγνωση των ορίων της αφαίρεσης και του αναγωγισμού, μας βοηθάνε να χαράξουμε γενικές γραμμές χειρισμού πρωτοφανών καταστάσεων. Μπορούμε να πούμε, λοιπόν, ότι μέτρα περιορισμού της κίνησης που δεν μειώνουν τον συγχρωτισμό γιατί αναφέρονται σε ελεύθερους εξωτερικούς χώρους (πάρκα, πλατείες), αντιφατικοί χειρισμοί που αφορούν εσωτερικούς χώρους (σχολεία, εργασιακοί χώροι, σπίτια, χώροι εστίασης), μέτρα μονομερούς καταστολής και απαγορεύσεων (απαγόρευση συναθροίσεων) δεν δικαιολογούνται από τους γνωστούς μηχανισμούς μετάδοσης και τις μοντελοποιήσεις. Αρα μπορούν να ιδωθούν μόνο σαν πολιτικές πρωτοβουλίες μέσα σε μια πρωτοφανή κρίση και ασκήσεις αυταρχισμού.
* Αναπληρωτής καθηγητής Oικονομικών στο Goldsmiths, Πανεπιστήμιο του Λονδίνου
** Ερευνητής βιο-πληροφορικής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης
(1) https://www.nature.com/articles/s41586-020-2405-7 (2) Di Guilmi, Galanis, Baskozos (2020). A Behavioural SIR Model and its Implications for Physical Distancing https://warwick.ac.uk/fac/soc/economics/research/centres/creta/papers/manage/creta58_-_giorgos_galanis.pdf
