Γράφει η Όλγα Λαφαζάνη, μέλος της Οργανωτικής Επιτροπής του Αντιρατσιστικού Φεστιβάλ Αθήνας στην εφημερίδα Εργατική Αριστερά
Το Αντιρατσιστικό Φεστιβάλ της Αθήνας γίνεται φέτος 25 χρονών! Σε αυτό το 1/4 του αιώνα έχει γίνει μάρτυρας πολιτικών μετασχηματισμών, κοινωνικών ζυμώσεων, οικονομικών διακυμάνσεων, και πολλών -πραγματικά πολλών- αγώνων, διεκδικήσεων, καταλήψεων, απεργιών: από το αντιρατσιστικό και αντιφασιστικό κίνημα, τα κινήματα πόλης, το φεμινιστικό, το lgbtqi+, το οικολογικό, το συνδικαλιστικό, το φοιτητικό. Ίσως και το Φεστιβάλ, έχει βάλει ένα μικρό λιθαράκι στη συγκρότηση και την προώθηση των αγώνων αυτών.
Ο κόσμος στον οποίον ζούσαμε το 1996, όταν έγινε το πρώτο Φεστιβάλ στον Λόφο Κολωνού στην Αθήνα, δεν υπάρχει πιά. Η Αθήνα ήταν μια άλλη πόλη, η χώρα άλλαζε με γοργούς ρυθμούς, αλλά και στην ευρύτερη γειτονιά μας είχαν συμβεί ιστορικές αλλαγές. Η πτώση του Υπαρκτού Σοσιαλισμού φέρνει τη μαζική μετακίνηση των κάτοικων των χωρών του πρώην Ανατολικού Μπλοκ. Κόσμος από τη γειτονική Αλβανία αλλά και την Βουλγαρία, την Ρουμανία ή την Ουκρανία φτάνει μαζικά στην Ελλάδα για να (ξανά)χτίσει την ζωή του. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει καμία διαδικασία νομιμοποίησης για τους μετανάστες/ριες, έτσι είναι όλοι/ες χωρίς χαρτιά. Το σύνθημα, λοιπόν, του 1ου Αντιρατσιστικού Φεστιβάλ είναι «Νομιμοποίηση για Όλους». Τα θέματα της νομιμοποίησης είναι τα κεντρικά επίδικα εκείνης της περιόδου και σχεδόν μονοπωλούν τόσο το ενδιαφέρον του αντιρατσιστικού κινήματος όσο και τα συνθήματα του Φεστιβάλ τα επόμενα χρόνια. Η χώρα, ταυτόχρονα, όπως προπαγανδίζουν οι οικονομικές και πολιτικές ελίτ, είναι σε τροχιά ανάπτυξης και προόδου, με Ευρωπαϊκό χρήμα, μεγάλες επενδύσεις στις χώρες του πρώην Ανατολικού Μπλοκ και λίγα χρόνια αργότερα με την είσοδο στην Ευρωπαϊκή Νομισματική «Οικογένεια» και με τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Λιγότερο αναφέρεται, όμως, ότι η «Ισχυρή Ελλάδα» χτίζεται με την ακραία εκμετάλλευση των «παρανομοποιημένων» μεταναστών/ριων -θέμα που από τότε και μέχρι σήμερα αποτελεί σταθερό επίδικο στις διεργασίες τόσο του κινήματος όσο και του Φεστιβάλ.
Εκεί, όμως, στις αρχές της δεκαετίας του 2000 συγκροτείται και το κίνημα ενάντια στην νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση το οποίο δίνει ένα νέο προσανατολισμό και στα εγχώρια κινήματα. Το Φεστιβάλ ταυτόχρονα έχει αρχίσει να μεγαλώνει και να απευθύνεται σε ένα ευρύτερο κοινό, οπότε και φεύγει από τον Λόφο Κολωνού και γίνεται το 2000 για πρώτη φορά στο Πάρκο Ιλισίων. Είναι ταυτόχρονα εκείνες οι χρονιές που αρχίζουν να φτάνουν μετανάστες από τον Παγκόσμιο Νότο, διασχίζοντας τον Έβρο ή το Αιγαίο. Το σύνθημα του Φεστιβάλ το 2002 «Καμία ζωή δεν είναι λαθραία. Όχι στην Ευρώπη Φρούριο» αντανακλά αυτήν τη νέα συνθήκη. Το 2003, τη χρονιά του πολέμου στο Ιράκ, το σύνθημα του Φεστιβάλ συνομιλεί με το παγκόσμιο κίνημα ειρήνης αναδεικνύοντας την αντίσταση στον πόλεμο και τον ρατσισμό. Το 10ο Αντιρατσιστικό Φεστιβάλ γίνεται το 2005 στην Πλατεία Πρωτομαγιάς με εμβληματικό σύνθημα το «Πατρίδα μας όλη η Γη».
Λίγα χρόνια αργότερα, το 2008, η Αθήνα συνταράσσεται από την δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου την οποία ακολουθεί ένα εξεγερτικό κλίμα σε όλη την χώρα, με εκατοντάδες διαδηλώσεις και καταλήψεις. Το Φεστιβάλ εκείνης της χρονιάς φωνάζει «Και τώρα ένα σύνθημα που όλους μας ενώνει, Οι μετανάστριες και οι μετανάστες δεν είναι μόνοι». Τις επόμενες χρονιές ξεδιπλώνεται σταδιακά η οικονομική κρίση, με ακραία λιτότητα, μείωση μισθών και συντάξεων, αύξηση της ανεργίας, υπογραφή των μνημονίων. Σε αυτά τα χρόνια οι μετανάστες/ριες γίνονται οι αποδιοπομπαίοι τράγοι της κρίσης. Το σύνθημα του Φεστιβάλ του 2010 αναδεικνύει πως «Δεν είναι οι μετανάστες οι εχθροί μας, εχθροί μας είναι αυτοί που κλέβουν την ζωή μας». Το 2011, εν μέσω του «κινήματος των πλατειών» για την αντίσταση στα μνημόνια και τον νεοφιλελευθερισμό, το Φεστιβάλ ακυρώνεται, καθώς η συνέλευση ομόφωνα αποφασίζει ότι έχει μεγαλύτερη σημασία η έμπρακτη και ενσώματη στήριξη του κινήματος στις πλατείες. Το ίδιο συμβαίνει και λίγα χρόνια αργότερα, με το Φεστιβάλ του 2015 καθώς οι προγραμματισμένες ημερομηνίες συμπίπτουν με το δημοψήφισμα του καλοκαιριού του 2015.
Το 2016, μετά τη χρονιά της «προσφυγικής κρίσης» όπως αποκαλείται στον δημόσιο λόγο, ή το «καλοκαίρι της μετανάστευσης» όπως το αποκαλούν τα κινήματα αλληλεγγύης, το Φεστιβάλ έχει σαν σύνθημα «Πρόσφυγες Καλοδεχούμενοι». Είναι εκείνες οι χρονιές που το αλληλέγγυο κίνημα -ένα πολύμορφο και διεθνικό μωσαϊκό- έχει προχωρήσει πέρα από διαμαρτυρίες και διαδηλώσεις στη δημιουργία στεγαστικών καταλήψεων για τους πρόσφυγες τόσο στην Αθήνα όσο και σε άλλες πόλεις. Ο κόσμος της κατάληψης του City Plaza στηρίζει ενεργά το Αντιρατσιστικό Φεστιβάλ με παρουσία και βάρδιες τόσο στο στήσιμο όσο και στη διεξαγωγή. Το 20ό Αντιρατσιστικό κρατάει το σύνθημα του 10ου: «Πατρίδα μας όλη η Γη» . Τα επόμενα χρόνια, λόγω της πανδημίας του κόβιντ 19, δύο ακόμα Φεστιβάλ ακυρώνονται.
Τις τελευταίες χρονιές, το Φεστιβάλ γίνεται σε ένα πολιτικό και κοινωνικό κλίμα που επικρατεί η παλινόρθωση της Δεξιάς, ένας ακραίος οικονομικός νεοφιλελευθερισμός, ακρίβεια, επισφάλεια και αδικία. Οι προηγούμενες χρονιές σημαδεύτηκαν από την ποινικοποίηση όχι μόνο των μεταναστών/ριων αλλά και του κινήματος αλληλεγγύης, από τις επαναπροωθήσεις και τις απελάσεις στα σύνορα αλλά και από το έγκλημα της Πύλου με εκατοντάδες νεκρούς και αγνοούμενους. Το φετινό 25ο Αντιρατσιστικό Φεστιβάλ θα γίνει, όπως όλα δείχνουν, στη σκιά του πολέμου στην Παλαιστίνη.
Σε αυτά τα 25 χρόνια το Φεστιβάλ δεν έχει μείνει μόνο στην Αθήνα. Στη Θεσσαλονίκη κλείνει επίσης τα 25 του χρόνια, ενώ άλλα φεστιβάλ έχουν γίνει και κάποια γίνονται ακόμα στα Τρίκαλα, στο Βόλο, τη Λάρισα, τα Γιάννενα, την Πρέβεζα, την Καλαμάτα, το Ρέθυμνο, τα Χανιά, και τη Χίο. Το Αντιρατσιστικό Φεστιβάλ έχει επιτύχει, μέσα στα χρόνια, να αποτελέσει ένα θεσμό σε πολλές πόλεις αλλά και ένα σταθμό τόσο του αντιρατσιστικού όσο και του ευρύτερου ανταγωνιστικού κινήματος στον ελλαδικό χώρο. Αν μπορούσαμε να συνοψίσουμε τους στόχους του Φεστιβάλ θα δίναμε έμφαση σε τρία σημεία: (1) Η όσο το δυνατόν ευρύτερη διάδοση του αντιρατσισμού και της πολυεθνικής συνύπαρξης, (2) Η δημιουργία ενός χώρου ασφάλειας, οικειότητας και αλληλεγγύης για τους/τις μετανάστες-ριες και, τέλος, (3) ο συντονισμός του αντιρατσιστικού και των ευρύτερων κοινωνικών κινημάτων και η άρθρωση πολιτικών διεκδικήσεων γύρω από τα κοινωνικά και πολιτικά επίδικα.
Στο 1ο Αντιρατσιστικό Φεστιβάλ στην Αθήνα συμμετείχαν περίπου 25 μεταναστευτικές και αντιρατσιστικές οργανώσεις ενώ οι επισκέπτες του ήταν περίπου 2.000. Το 24ο φεστιβάλ είχε περίπου 30.000 επισκέπτες ενώ συμμετείχαν περίπου 180 οργανώσεις: μεταναστευτικές, αντιρατσιστικές, αντιφασιστικές, φεμινιστικές, LGBTQI+, οικολογικές, συνδικαλιστικές, φοιτητικές, κινήματα πόλης. Ας είμαστε περισσότεροι/ες/α στο 25ο!
