1. Λάθη και δομικές αδυναμίες της επαναστατικής – αντικαπιταλιστικής αριστεράς.
Συνηθώς, σε ανάλογες περιπτώσεις, ξεκινάμε με αναφορές σε μια ανάλυση της συγκυρίας, θέτουμε το πολιτικό πλαίσιο, αναφερόμαστε στις κυρίαρχες τάσεις της εποχής, προτάσσουμε την κρίση του καπιταλισμού, την επιθετικότητα των αστικών τάξεων και του Ιμπεριαλισμού, την γεωπολιτική κρίση και την γενοκτονία στη Γάζα, την κρίση της Κυβέρνησης Μητσοτάκη, τα Τέμπη και τον ΟΠΕΚΕΠΕ. Σωστά όλα αυτά και απαραίτητα αλλά αναφέρονται στη μεγάλη εικόνα του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο καλούμαστε να δράσουμε πολιτικά, με τη μέγιστη συγκέντρωση δυνάμεων και την κατάλληλη πολιτική μορφή. Η δική μου συμβολή, αντίθετα, θα εστιάσει στην ιστορικότητα της αφανούς πορείας της εξωκοινοβουλευτικής – επαναστατικής και μετέπειτα αντικαπιταλιστικής αριστεράς. Θα επιμείνω σε κάποιες παθογένειες αυτού του χώρου και σε κάποια ιστορικά και επαναλαμβανόμενα μοτίβα αστοχιών και πολιτικών οπισθοχωρήσεων. Θα αναφερθώ στη μικρή εικόνα, στο μικροεπίπεδο των κινήσεων της λεγόμενης επαναστατικής αριστεράς και αυτό με διάθεση αυτοκριτικής μια και η αυτοκριτική, εκτιμώ, είναι απαραίτητη για να κάνει τα πρώτα βήματα του το εγχείρημα της ΠΚ και να είναι ιδρυτικά βήματα για να ισχυροποιήσουν μια πορεία προς το μέλλον.
Θυμάμαι μια κουβέντα που είχαμε κάποτε με έναν σύντροφο για την επαναστατική αριστερά. Μου έλεγε πως η συγκυρία δεν παίζει ρόλο για την επαναστατική αριστερά. Αυτή, ότι και να συμβαίνει, βρίσκεται μόνιμα κάτω από το 1% των εκλογικών προτιμήσεων. Δεν έχει τόση σημασία να διαπιστώνεται κάτι στη συγκυρία ή να γίνεται «συγκεκριμένη ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης» όταν η εξωκοινοβουλευτική αριστερά, υπό οποιεσδήποτε συνθήκες, θα κινείται στα επίπεδα της «μικροφυσικής» και δεν θα βγει ποτέ απάνω από το 1 – 2 %, στη κεντρική πολιτική σκηνή. Δεν είναι και τόσο βολικό να ανήκεις στην εξωκοινοβουλευτική – επαναστατική – αντικαπιταλιστική αριστερά και να συμβαίνουν κοσμοϊστορικές αλλαγές. Εσύ θα ζεις μια συνεχή χρονική λούπα. Και έτσι θυμήθηκα την παροιμία των Άγγλων. Οι ενδιαφέροντες καιροί βάζουν καθήκοντα αλλά το αριστερό εξωκοινοβούλιο ζει στον δικό του ασφαλή κόσμο της Μαρμότας και δεν ξεβολεύεται εύκολα. Είναι τα πράγματα έτσι; Νομίζω πως έχουμε να κάνουμε με ένα πραγματικό πολιτικό και οργανωτικό πρόβλημα και όχι με μια «συνήθεια»
Αν μου ζητούσαν να χαρακτηρίσω με έναν τίτλο την πορεία 50 χρόνων της μεταπολιτευτικής άκρας αριστεράς θα έβαζα τον εξής:
2. «Από τον ριζοσπαστισμό στην πολιτική περιθωριοποίηση».
Πρέπει να δούμε πολύ σοβαρά ένα ενδιαφέρον και ειλικρινές ερώτημα που ίσως όμως μας πονάει: Υπάρχει κάτι στον πολιτικό ριζοσπαστισμό που μας περιθωριοποιεί και αν ναι τι είναι αυτό και αν δεν λειτουργεί μόνο του με ποιους άλλους παράγοντες συνεργεί για να επιφέρει τέτοιου είδους αποτελέσματα; Και το ένα ερώτημα διαδέχεται το άλλο, όπως: γιατί όταν χάνει ο ρεφορμισμός δεν κερδίζει ο ριζοσπαστισμός;
Υπάρχει μια απάντηση που είναι πολύ μερική και πρόσκαιρη αλλά νομίζω μπορεί να φανεί εξαιρετικά χρήσιμη. Η σχέση του αντικαπιταλισμού με την πολιτική σφαίρα είναι αντιφατική. Ενώ ο αντικαπιταλισμός είναι ενάντια στις αγορές και την εμπορευματοποίηση η οργάνωση της πολιτικής σφαίρας, ως πολιτική αγορά με δυνάμεις προσφοράς και ζήτησης, εμποδίζει την αντικαπιταλιστική οργάνωση (ΑΟ) να εισέλθει σε μια κατακερματισμένη εκλογική βάση (πελατεία). Ο μηχανισμός των εκλογών είναι ο βασικός λόγος ηγεμόνευσης, πάνω στις λειτουργίες της ΑΟ, ενώ οι σχέσεις εκπροσώπησης δεν μπορούν να δημιουργηθούν μέσα σε ένα τεχνητό περιβάλλον επικοινωνίας κόμματος – ψηφοφόρου. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να συμμετέχουμε σε εκλογές, αλλά ότι η συμμετοχή στις εκλογές επισφραγίζει την ηγεμονία αυτού που αποκαλείται εκλογική πελατεία, επί της σχέσης εκπροσώπησης και αυτό πρέπει να το γνωρίζουμε. Η επαναστατική οργάνωση αποδείχθηκε ως μια εξαιρετικά αδύναμη οργάνωση στο πολιτικό – εμπορευματικό παιχνίδι των εκλογών. Το ειδικό “κοινό” των επαναστατικών οργανώσεων, θέλοντας και μη, οργανώνεται σαν μια πολύ περιορισμένη αγορά ψηφοφόρων έναντι των κυριάρχων αγορών ψήφου. Η διαχρονική τακτική συμμετοχής στις εκλογές με τη λογική «συσπείρωσης γύρω από την σημαία», ενώ προσδοκούσε στη συμπαγή διατήρηση της οργάνωσης τελικά έβαζε την οργάνωση βαθύτερα στον εκλογικό – αγοραίο μηχανισμό μην επιτρέποντας την οικοδόμηση σχέσεων εκπροσώπησης με τις λαϊκές τάξεις.
Ερωτήματα υπάρχουν και τη διαρκή αναζήτηση της ενότητας. Αν μου ζητούνταν να βάλω και εδώ ένα τίτλο θα πρότεινα:
3. Η άγνωστη ιστορία της επαναστατικής – αντικαπιταλιστικής αριστεράς. Μια ιστορία αποτυχημένων ή ελάχιστα επιτυχημένων ενωτικών εγχειρημάτων.
Δεν είναι ότι λείπουν, στη ριζοσπαστική και αντικαπιταλιστική αριστερά, τα ενωτικά εγχειρήματα. Πάντα γινόντουσαν αλλά γιατί σχεδόν πάντα αποτυγχάνουν;
Αν δεν επιχειρηθεί να απαντηθεί το βασανιστικό ερώτημα γιατί η αντικαπιταλιστική – ριζοσπαστική και επαναστατική αριστερά χάνει πάντα την μάχη της εκπροσώπησης των λαϊκών τάξεων δεν θα μπορέσουμε να δημιουργήσουμε μια ιδρυτική πράξη αντάξια μιας αγωνιστικής και ανατρεπτικής πορείας. Και βέβαια υπάρχει και το δεύτερο βασανιστικό και αυτοκριτικό ερώτημα: Γιατί η αντικαπιταλιστική αριστερά χάνει, σχεδόν πάντα την μάχη της οργάνωσης; Το ερώτημα ισχύει, κυρίως, για την αντικαπιταλιστική αριστερά που εντάχθηκε στον ΣΥΡΙΖΑ.
Αν η διάσπαση είναι μόνιμο φαινόμενο, η περιοδική “επανένωση” είναι η άλλη της πλευρά: κάθε τόσο ο χώρος προσπαθεί να ξαναπιάσει το νήμα της κοινής δράσης, ειδικά σε περιόδους κρίσης. Όμως, αν και η ενότητα της δεν είναι ψευδαίσθηση αλλά αντίδραση σε μια υπαρκτή ανάγκη, όσο μένουν χωρίς κοινό σχέδιο εξουσίας και χωρίς ρίζες στην κοινωνία, θα είναι πολιτικά ευάλωτες και «ενότητες» που δεν πείθουν, αλλά αναπαράγουν τη μόνιμη προσωρινότητά τους.
4. Οι δύο σημαντικότερες ιστορικές εκδηλώσεις πολιτικής ανεπάρκειας.
Ιστορικά δύο περίοδοι ξεχωρίζουν για την πορεία του αντικαπιταλιστικού προτάγματος: Η περίοδος του πρώιμου ΠΑΣΟΚ και η περίοδος του 2010 – 2015 του ΣΥΡΙΖΑ.
Στην πρώτη περίοδο η μάχη που δόθηκε κερδήθηκε αλλά απέναντι στην ιστορική δεξιά της Mακρονήσου και του Εμφυλίου και όχι στην νέα δεξιά που τότε αναδυόταν και που έβαλε την χώρα στην ΕΟΚ και που νομιμοποίησε το ΚΚΕ και στερέωσε τον κοινοβουλευτισμό και που οδήγησε την χώρα στη μεγάλη μεταπολιτευτική αναδιάρθρωση του ελληνικού καπιταλισμού. Αυτή η δεξιά δεν είχε ποτέ σοβαρό αντίπαλο, ούτε ρεφορμιστικό ούτε επαναστατικό.
Δεύτερη περίοδος 2010 – 2015. Η αντικαπιταλιστική αριστερά, παρότι ένα τμήμα της συντάχθηκε με τον ΣΥΡΙΖΑ δεν είδε τη συγκυρία ως πρόκληση εντός του ίδιου μπλοκ ρήξης με την ανάγκη που γέννησε τον ΣΥΡΙΖΑ. Δηλαδή, ενώ σωστά υπήρχε μια αντιρεφορμιστική στάση και μια επιφύλαξη για τις προθέσεις του ΣΥΡΙΖΑ δεν ειπώθηκε τίποτα για την ιστορική ευκαιρία ρήξης που εμφανίστηκε στο ελληνικό πολιτικό σκηνικό. Οι άμυνες απέναντι στον ΣΥΡΙΖΑ και οι εύκολα αποδείξιμες καταγγελίες του ενδοτικού ρεφορμισμού οδήγησαν την αντικαπιταλιστική αριστερά να παραβλέψει τη ρήξη ως προοπτική. Η ευκαιρία της ρήξης ήταν καθοριστικότερη από την αντίδραση στο ρεφορμισμό αλλά δεν προτεραιοποιήθηκε αντίστοιχα. Οι λάθος προτεραιότητες οδήγησαν την αντικαπιταλιστική αριστερά στη περιθωριοποίηση, στο επίπεδο της εκπροσώπησης, παρότι στους δρόμους κυριαρχούσε. Η καταγγελία του ΣΥΡΙΖΑ ήταν ο εύκολος δρόμος ενώ η δυνατότητα ρήξης, που ανοιγόταν, απαιτούσε μια αναβαθμισμένη λειτουργία του «εξωκοινοβουλίου» και του ΚΚΕ, που αποδείχθηκε ότι δεν μπορούσαν να έχουν.
Επίσης, στο εσωτερικό του ΣΥΡΙΖΑ επικράτησε η λαθεμένη αντίληψη – και από δυνάμεις της αντικαπιταλιστικής αριστεράς – ότι ο έλεγχος της οικονομίας θα φέρει την αλλαγή στο παράδειγμα. Αντίληψη, με ένα ρεφορμιστικό και ένα αντικαπιταλιστικό σκέλος. Οι απόψεις που λένε ότι η μάχη γίνεται μέσα στην ΕΕ, αλλά με δικό μας έλεγχο της οικονομίας, με τους δικούς μας επιχειρηματίες, το δικό μας τραπεζικό σύστημα, τη δικής μας αναπτυξιακή πολιτική είναι ο ίδιος που λέει ότι η μάχη του σοσιαλισμού και της εξόδου από την ΕΖ δίνεται με την νομισματική κυριαρχία, το τύπωμα εθνικού νομίσματος ή την δική μας εναλλακτική ρευστότητα των παράλληλων νομισμάτων, σε συνεργασία με μια περιφερειακή Ευρώπη, εκτός του πυρήνα της ΕΖ.
Και οι δύο απόψεις ξεχνάνε ότι η ειδοποιός διαφορά ρεφορμισμού και αντικαπιταλιστικής αριστεράς δεν είναι ο έλεγχος της οικονομίας (επιχειρηματικά ή νομισματικά) αλλά η ατομική ή η συλλογική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και πως ο πολιτικός αγώνας έχει πρωτεύοντες και δευτερεύοντες στόχους αλλά ο πρώτος και αναντικατάστατος είναι ο αγώνας για την συλλογική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής, δηλαδή, ο αγώνας για την αποφασιστική μείωση της πολιτικής εξουσίας του κεφαλαίου και όχι απλά ο έλεγχος της οικονομίας.
5. Γιατί ενότητα και τι είδους οργάνωση; Τι θα ενώνεται και τι θα οργανώνεται;
Και πάμε στο θέμα της ενότητας, όπου επιλέγεται τις περισσότερες φορές για λόγους κινηματικού συντονισμού και βαθύτερα για λόγους επιβίωσης, η εκλογικής σύμπραξης – συσπείρωσης γύρω από τη σημαία. Ο «σιδηρούς νόμος του Μιχελς» όμως ισχύει και για την αντικαπιταλιστική αριστερά. Ο νόμος αυτός λέει ότι «Κάθε οργάνωση, όσο δημοκρατική κι αν είναι στις αρχές της, τείνει με τον καιρό να εξελιχθεί σε ολιγαρχία». Δηλαδή, σε κάθε οργανωμένο σύνολο (κόμμα, συνδικάτο, οργάνωση), αναπτύσσεται αναπόφευκτα μια μικρή ομάδα ηγεσίας που συγκεντρώνει την εξουσία, ελέγχει την πληροφόρηση και παίρνει τις κρίσιμες αποφάσεις, παραμερίζοντας τη βάση.
Θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι ο Μίχελς έχει δίκιο όταν μιλάει για τις οργανώσεις και την συμμετοχή σε αυτές. Όμως, η εμπλοκή της βάσης δεν μπορεί να γίνει με ασαφείς συμμετοχικούς όρους. Το βασικό στην οργάνωση δεν είναι η συμμετοχή αλλά η παραγωγή της γραμμής και της στρατηγικής. Η συμμετοχή είναι κάτι ανεξάρτητο της παραγωγής. Μπορείς να συμμετέχεις κάπου και να μην συμ – παράγεις την πολιτική της οργάνωσης. Ο «σιδηρούς νόμος του Μίχελς» αντιμετωπίζεται μόνο όταν η παραγωγή της πολιτικής κατέβει στο επίπεδο της βάσης.
Συνοψίζοντας, τι θα πρότεινα να δούμε:
- Την ενότητα κυρίως ως στρατηγική ενότητα ή ως ενότητα αναζήτησης μιας άλλης στρατηγικής και όχι μόνο ως κινηματικό συντονισμό ή ανάγκη εκλογικής επιβίωσης.
- Το μεταβατικό πρόγραμμα θα πρέπει να το δούμε, όχι ως λογική συνεκδοχή του ρεφορμιστικού συνθήματος για το τώρα με κάποιο ασαφές σοσιαλιστικό μέλλον, όχι ως κίνηση ορατότητας, αλλά ως στρατηγική πάλης για την εξουσία (όχι μόνο την κυβερνητική). Το μεταβατικό πρόγραμμα περιέχει τα απολύτως απαραίτητα μέτρα και προτάσεις, για το άμεσο μέλλον των κυριαρχούμενων τάξεων, που όμως δεν μπορούν να ενσωματωθούν σε κάποιον «προοδευτισμό». Δηλαδή το μεταβατικό πρόγραμμα είναι επαναστατικός συνδυασμός δύο διαφορετικών χρόνων του παρόντος και όχι τόσο η σύνδεση του παρόντος με το μέλλον.
- Οι συνελεύσεις της Πολιτικής Κίνησης θα πρέπει να εμπλέξουν τη βάση, πρωτίστως, σε μια στρατηγική κουβέντα και όχι σε θεωρητικές ή πρακτικίστικες κουβέντες εύρεσης ενός κοινού τόπου που υποτίθεται θα μας συνέχει.
- Το άμεσο πολιτικό μας καθήκον, ως πολιτική κίνηση, είναι η πτώση της κυβέρνησης Μητσοτάκη με όρους λαϊκής απαίτησης. Τι θα βάζει αυτή η λαϊκή απαίτηση; Αιτήματα του άμεσου ορίζοντα των λαϊκών τάξεων, που όμως δεν μπορούν να ικανοποιήσουν ούτε η κυβέρνηση του Μητσοτάκη αλλά ούτε και οι πιθανοί διάδοχοι του Μητσοτάκη.
6. Κάτι για το τέλος…
Τελειώνοντας δύο βασικές εκτιμήσεις.
Πρώτον. Ο ρεφορμισμός σήμερα περνάει μια σαρωτική κρίση που θα επηρεάσει το DNA του. Ο Ρεφορμισμός σήμερα αναπαράγεται θεσμικά μόνο, δηλαδή, μέσα στους θεσμούς του κράτους ή τους θεσμούς της λεγόμενης κοινωνίας των πολιτών και όχι εξωθεσμικά όπως η παραδοσιακή σοσιαλδημοκρατία που είχε τις λαϊκές οργανώσεις της. Η κατάσταση αυτή γεννάει το καθήκον της άμεσης προγραμματικής σύγκρουσης, της αντικαπιταλιστικής αριστεράς με τον πολιτικό και ταξικό αντίπαλο, χωρίς τη διαμεσολάβηση, ενδιάμεσων – ρεφορμιστικών πολιτικών μορφών και αιτημάτων.
Δεύτερον. Η αναζητούμενη ορατότητα από αρκετές τακτικές κινήσεις ενότητας είναι στην πραγματικότητα νέος θεσμός και όχι εξωθεσμική κοινωνική διαδικασία ανάδειξης ενός νέου υποκειμένου. Το παιχνίδι της ορατότητας είναι από πριν σημαδεμένο με το σύμβολο των καπιταλιστικών θεσμών.
Η ΠΚ θα πρέπει να οικοδομηθεί, κυρίως εξωθεσμικά, διεξάγοντας μακροχρόνιο πόλεμο θέσεων (κατά Γκράμσι) και αναζητώντας την πειθαρχία για τον απαραίτητο Πόλεμο Κινήσεων, για τις κρίσιμες καμπές του μακροχρόνιου αγώνα. Δεν πρόκειται για απλή ορατότητα, ειδάλλως δεν θα πρέπει να μας ενδιαφέρει.
Γράφει ο Πέτρος Σταύρου
