Της Δώρας Σταθοπούλου,
Αρχική Δημοσιεύση: Commune
Η πανδημία επιτάχυνε την επέκταση μορφών εργασιακών καθεστώτων που ήδη είχαν αρχίσει να κυριαρχούν στις αγορές εργασίας , δεκαετίες πριν, στο πλαίσιο των μετασχηματισμών της πολιτικής του κεφαλαίου. Οι οικονομικές κρίσεις της καπιταλιστικής οικονομίας, η χαμηλή κερδοφορία των επιχειρήσεων, και η κυριαρχία του νεοφιλελεύθερου δόγματος για ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των οικονομιών και της απορρύθμισης των εργασιακών σχέσεων, αμφισβήτησαν το μεταπολεμικό μοντέλο εργασιακών σχέσεων όσον αφορά τις συνθήκες, το χρόνο και την αμοιβή της εργασίας δηλ. τη παραδοσιακή τυπική σχέση εξαρτημένης εργασίας, πλήρους και σταθερού ωραρίου, αορίστου χρόνου διάρκειας. Το δόγμα της ανταγωνιστικότητας προέταξε την ανάγκη διαρκούς αναδιοργάνωσης και εξέλιξης της παραγωγής των αγαθών και υπηρεσιών και των προϊόντων καθώς και την απαίτηση για διαρκή κινητικότητα και αναπροσαρµογή του εργατικού δυναμικού στις συνεχώς µεταβαλλόµενες ανάγκες των επιχειρήσεων.
Με αφορμή την πανδημία, η τηλεργασία, αναδείχθηκε και επικράτησε ως η πλέον κατάλληλη μορφή εργασίας για την προστασία της υγείας και ασφάλειας των εργαζομένων και της δημόσιας υγείας. Ωστόσο, η τηλεργασία δεν είναι καινούργιο καθεστώς εργασίας, εμφανίστηκε για πρώτη φορά, ήδη, από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 και τις αρχές του 1980. Πρόκειται για μορφή ευέλικτης εργασίας, εξαρτημένης ή ανεξάρτητης, αορίστου ή ορισμένου χρόνου, πλήρους ή μερικής απασχόλησης ˙ παρέχεται από απόσταση, με την εκτεταμένη χρήση τηλεπικοινωνιακού εξοπλισμού και υπηρεσιών. Έδρα της είναι το σπίτισ.1Η κινητή ή νομαδική τηλεργασία δεν έχει σταθερό τόπο εργασίας. Παρέχεται από εργαζόμενους στον τόπο που τους επιτρέπει να κάνουν χρήση του τεχνολογικού τους εξοπλισμού (π.χ ξενοδοχείο, πάρκο, τρένο, εστιατόριο κ.λπ, ή παρέχεται εν κινήσει ή από ειδικά διαμορφωμένους χώρους για την τεχνολογική υποστήριξη της όπως τα τηλεχωριάσ.2Τα τηλεχωριά είναι ολόκληρα χωριά εξοπλισμένα με τον κατάλληλο τεχνολογικό εξοπλισμό, με διασυνδεδεμένα σπίτια με το τηλεκέντρο του χωριού ή άλλου χωριού., τα τηλεκέντρα σ.3Τα τηλεκέντρα είναι χώροι με πρόσβαση στον τηλεπικοινωνιακό και τεχνολογικό εξοπλισμό, αποκομμένοι από την επιχείρηση/σεις στους οποίους εργάζονται εργαζόμενοι και εργαζόμενες διαφορετικών επιχειρήσεων ή της ίδιας, διαφορετικών ειδικοτήτων και καθεστώτων εργασίας.ή παρέχεται και διασυνοριακά όπως στην περίπτωση της εκτός συνόρων τηλεργασίαςσ.4Μορφή υπεργολαβίας επιχειρήσεων σε χώρες με χαμηλό εργατικό κόστος..
Πριν την πανδημία , η τηλεργασία είχε περιορισμένη εφαρμογή ˙ το 2019, περίπου 260 εκατομμύρια άνθρωποι εργάζονταν στο σπίτι τους δηλαδή περίπου το 7,9% του εργαζόμενου πληθυσμού σ.5Αναφορά από provocateur.gr. Στις χώρες χαμηλού και μέσου εισοδήματος, αναφέρει η ΔΟΕ, ουσιαστικά όλες/οι οι εργαζόμενες/οι από το σπίτι-σε μεγαλύτερο ποσοστό οι γυναίκες- εργάζονται ανεπίσημα ως αυτό-απασχολούμενες και αυτό-απασχολούμενοι, εν αντιθέσει με τις πλούσιες χώρες όπου η πλειονότητα των τηλεργαζόμενων είναι μισθωτοί. Στην Ευρωπαϊκή ‘Ένωση, η τηλεργασία σε σταθερή ή περιστασιακή βάση αυξάνεται σταθερά πριν την πανδημία. Στο σημείο αυτό να επισημάνουμε ότι η τηλεργασία δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε όλους τους κλάδους, όπως αυτούς του πρωτογενή και δευτερογενή τομέα ή σε επαγγέλματα που έχουν σχέση με την γραμμή παραγωγής. Εφαρμόζεται κυρίως σε επαγγέλματα του τομέα των υπηρεσιών, σε επαγγέλματα γραφείου, με μεγαλύτερο ποσοστό στους αυτό-απασχολούμενος σε σχέση με την μισθωτή εξαρτημένη εργασία. Η πανδημία αύξησε το ποσοστό των εργαζομένων που εντάχθηκαν σε καθεστώς τηλεργασίας κυρίως στις Σκανδιναβικές χώρες και τις χώρες της Benelux σ.6EIEAD_THEMATIC__ISSUE_TELEWORK__FINAL.pdf.
Στην ιστορία της αναδιάρθρωσης των εργασιακών σχέσεων, για τον τεχνίτη-μάστορα, τον ανειδίκευτο μετανάστη-εργάτη και μετανάστρια -εργάτρια , τον εργαζόμενο και την εργαζόμενη της γραμμής παραγωγής, την εργαζόμενη και τον εργαζόμενο των υπηρεσιών, ο χρόνος και ο τόπος αποτελούν τις βασικές μορφές της οργάνωσης της εργασίας. Ωστόσο, η τηλεργασία ως μορφή εργασίας παρεχόμενη μακριά από τον συνήθη τόπο εργασίας, μηδενίζει την απόσταση μεταξύ του οίκου και του χώρου εργασίας, και σε συνδυασμό πολλών άλλων ευελιξιών, κινείται μέσα στο πλαίσιο της απορρύθμισης των όρων και συνθηκών εργασίας.
Παρά τις επικλήσεις στα πλεονεκτήματα της τηλεργασίας (απελευθέρωση ελεύθερου χρόνου εργασίας από το «κέρδος» του χρόνου μετάβασης και επιστροφής προς και από τον τόπο εργασίας τους, περιβαλλοντικό κέρδος και συμφιλίωση της εργασιακής και ιδιωτικής ζωής) ο κίνδυνος να «σβήσει η διαφορά ανάμεσα στον χρόνο εργασίας και τον προσωπικό χρόνο» είναι υπαρκτός, τονίζει ο Διεθνής Οργανισμός Εργασίας. Η ρευστοποίηση του χώρου και του χρόνου εργασίας επέρχεται γιατί γίνονται δυσδιάκριτα τα όρια μεταξύ του εργασιακού και προσωπικού χώρου. ‘Έξω από τo αυστηρό πλαίσιο έναρξης και λήξης του τυπικού ωραρίου, η επιχειρούμενη αναδιάταξη του χρόνου εργασίας με στόχο να περιοριστεί το «χάσιμο χρόνου», η υπέρβαση του εργάσιμου χρόνου εργασίας σε βάρος του ελεύθερου χρόνου, η ρευστοποίηση της εργασιακής και ιδιωτικής ζωής, αποτελεί για πολλές και πολλούς εργαζόμενες και εργαζόμενες πραγματικότητα. Ειδικότερα στις περιπτώσεις της διαρκούς εργασιακής διαθεσιμότητας που ο εργοδότης έχει τη δυνατότητα ψηφιακού ελέγχου των εργαζομένων, και πέραν του τυπικού ωραρίου, θα αποδιοργανωθεί πλήρως η ιδιωτική ζωή των εργαζομένων.
Μια μονομερής απόφαση του εργοδότη
Η Ελλάδα έχει από τα χαμηλότερα ποσοστά τηλεργασίας», μόλις 5,3% εκτιμάται ότι είναι το ποσοστό των εργαζομένων που δούλευαν με καθεστώς τηλεργασίας πριν την πανδημία. Στην ελληνική νομοθεσία η τηλεργασία ορίζεται ως σύμβαση εξαρτημένης εργασίας εφόσον αυτή παρέχεται αυτοπροσώπως, αποκλειστικά ή κατά κύριο λόγο στον ίδιο εργοδότη για εννέα συνεχείς μήνες σ.7Ν.3846/2010. Περιγράφονται οι υποχρεώσεις του εργοδότη σ.8Άρθρο 5 του ιδίου νόμου «ο εργοδότης αναλαμβάνει σε κάθε περίπτωση το κόστος που προκαλείται στον μισθωτό από τη μορφή αυτή εργασίας και ειδικότερα των τηλεπικοινωνιών. Παρέχει στον μισθωτό τεχνική υποστήριξη για την παροχή της εργασίας του και αναλαμβάνει να αποκαταστήσει τις δαπάνες επισκευής των συσκευών που χρησιμοποιούνται για την εκτέλεσή της ή να τις αντικαταστήσει σε περίπτωση βλάβης. Η υποχρέωση αυτή αφορά και στις συσκευές που ανήκουν στον μισθωτό, εκτός εάν στη σύμβαση ή στη σχέση εργασίας ορίζεται διαφορετικά»., τα δικαιώματα και τα καθήκοντα του εργαζόμενου. Η αξιοποίηση αυτής της μορφής εργασίας ενεργοποιήθηκε από την κυβέρνηση της ΝΔ ελλείψει κατάλληλων εργασιακών χώρων και συνολικότερων μέτρων προστασίας για την ασφάλεια και υγεία των εργαζομένων στον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα.
Μέχρι την έκδοση της Πράξης Νομοθετικού Περιεχομένου (ΠΝΠ) σ.9Π.Ν.Π της 11.03.2020, η τηλεργασία είχε οικειοθελή χαρακτήρα, αποτελούσε δηλαδή προϊόν συμφωνίας εργοδότη-εργαζομένου σ.10ΕΓΣΣΕ 2006-2007 και ν.2639/1998. Με την εν λόγω κανονιστική πράξη ο εργοδότης έχει τη δυνατότητα με απόφαση τους, δηλαδή μονομερώς, να καθορίζει ότι η εργασία από τον εργαζόμενο θα πραγματοποιείται με εξ αποστάσεως εργασία. Όπως αναφέρεται η εργασία μπορεί να παρασχεθεί από τους εργαζόμενους εξ αποστάσεως, υποχρεωτικά σε ποσοστό 50% επί του συνολικού αριθμού των εργαζομένων που μπορούν να απασχοληθούν με το σύστημα αυτό. Η απάλειψη της συναίνεσης των εργαζομένων και η απουσία αναφοράς στην υποχρέωση των εργοδοτών να καλύπτουν τις δαπάνες του τεχνολογικού εξοπλισμού για την εφαρμογή του καθεστώτος της τηλεργασίας, οδήγησε στην απίσχναση της ισχύς και της αμοιβής της εργασίας. Καταδεικνύει την ταξικότητα του μέτρου. Η αύξηση της εξουσίας των εργοδοτών, στο όνομα της προστασίας της δημόσιας υγείας , ήρθε για να μείνει.
Ο οδηγός του Συνδέσμου Ελλήνων Βιομηχάνων (ΣΕΒ) σ.11Οδηγός ΣΕΒ για τηλεργασία, που εκδόθηκε μέσα στην πανδημία, προβάλει τα πλεονεκτήματα της τηλεργασίας, και αποτυπώνει την τάση του κεφαλαίου για το καθεστώς εργασίας των εργαζομένων. Σε αυτή την κατεύθυνση στο Πόρισμα Πισσαρίδη χαρακτηριστικά αναφέρεται «Ένα μεγάλο ποσοστό των εργαζόμενων και των εργοδοτών του τομέα προτιμούν την τηλεργασία από τη φυσική παρουσία, που συχνά σημαίνει διαφορετικό και ευέλικτο ωράριο. Η νομοθεσία για τον χρόνο απασχόλησης πρέπει να διευκολύνει αυτή την επιλογή». Ήδη ο τραπεζικός τομέας που αξιοποίησε το έκτακτο εργατικό δίκαιο ζητά να καταργηθεί η συναίνεση των εργαζομένων για να υπαχθεί σε καθεστώς τηλεργασίας , τουλάχιστον για την πλειοψηφία του προσωπικού του σ.12Αναφορά από sofokleousin.gr.
Να ξαναμιλήσουμε για τον ελεύθερο χρόνο.
Το «έκτακτο» εργατικό δίκαιο που θεσμοθετήθηκε κατά την διάρκεια της πανδημίας μετέτρεψε την αγορά εργασίας σε «αγορά χρόνου εργασίας» προσαρμοσμένη στις ανάγκες των επιχειρήσεων που λειτουργούσαν κατά τη διάρκεια του lockdown, το οποίο επέβαλε η κυβέρνηση σε κλάδους της οικονομίας. Ταυτόχρονα όμως ενισχύθηκε το διευθυντικό δικαίωμα με την πλήρη εξουσία των εργοδοτών να χρησιμοποιούν την ευελιξία για την διάσωση των κερδών τους. Η δυνατότητα των εργοδοτών να αλλάζουν χωρίς την συναίνεση των εργαζομένων το καθεστώς της δια ζώσης εργασίας σε τηλεργασία, σε συνδυασμό με την αδυναμία των ελεγκτικών μηχανισμών να ελέγξουν τα ωράρια των εργαζομένων αλλά και το «πάγωμα» της υποχρέωσης των εργοδοτών να ενημερώνουν τις διοικητικές αρχές για το ωράριο και τις τροποποιήσεις τους, οδήγησαν τις τηλεργαζόμενες και τους τηλεργαζόμενους σε εξοντωτικά ωράρια και έντονο εργασιακό στρες. Η άρνηση των εργοδοτών στον ιδιωτικό τομέασ.13Αναφορά από Καθημερινή, και του κράτους στον δημόσιο τομέα να καλύψουν το κόστος του τεχνολογικού εξοπλισμού των τηλεργαζόμενων κατέστησε το καθεστώς της τηλεργασίας, «ατομική ευθύνη» δηλ. κάλυψη της δαπάνης του τεχνολογικού εξοπλισμού με τα ίδια μέσα των εργαζομένων.
Στην ιστορική πορεία του τεχνολογικού εκσυγχρονισμού των μέσων παραγωγής και της συνεπακόλουθης οργάνωσης της εργασίας, η τεχνολογία υπηρέτησε και υπηρετεί το καθεστώς συσσώρευσης του κεφαλαίου. Ωστόσο, η αναδιοργάνωση του χώρου και του χρόνου εργασίας δεν είναι επίτευγμα της τεχνολογικής καινοτομίας, του «ευφυούς κεφαλαίου», άλλα έκβαση της κοινωνικής σύγκρουσης, της ταξικής πάλης. Παρά τους πηχυαίους τίτλους για το «τέλος» της εργασίας, το «τέλος» του γραφείου , τα προτάγματα παραμένουν. Να ανακαταλάβουμε τον ελεύθερο χρόνο , να μιλήσουμε για την μείωση του χρόνου εργασίας. Να θέσουμε την τεχνολογία στην υπηρεσία των εργαζόμενων τάξεων.
Υποσημείωσεις
