Το κατάμεστο αμφιθέατρο του Παντείου στις 11/10 είναι ελπιδοφόρα αφετηρία· ακόμα περισσότερο γιατί δεν είμαστε κοντά σε μια εκλογική μάχη, όπως και η πρωτοβουλία μας δεν έχει εκλογικά κίνητρα. Γνωρίζουμε, όμως, ότι αρκετός κόσμος του κινήματος μας προσεγγίζει με ενδιαφέρον, αλλά ταυτόχρονα κριτικά, περιμένοντας να δει τα επόμενα βήματα, και σίγουρα δεν θέλει να ζήσει ένα ακόμα άθροισμα οργανώσεων με τα όποια προτερήματα και τις αρκετές ανεπάρκειές τους, αλλά μια πραγματική υπέρβαση. Δεν αυταπατώμαστε εξάλλου, η μαζική ανατρεπτική πολιτική δεν κρίνεται στα αμφιθέατρα. Κρίνεται έξω από αυτά, στους μαζικούς χώρους όπου εργάζεται, ζει, σπουδάζει, περνάει τον λίγο ελεύθερο χρόνο του ο κόσμος της εργασίας, η νεολαία, όσοι, όσες και όσα βιώνουν πολλαπλές καταπιέσεις.
Σε αυτή μας την προσπάθεια, χρειάζεται να έχουμε ως διαρκή πυξίδα τη σύνδεση του «κοινωνικού» με το «πολιτικό». Να παίρνουμε έμπνευση από την κοινωνική κίνηση, χωρίς να ταυτίζουμε τα κοινωνικά κινήματα με την κεντρικοπολιτική παρέμβαση ή να επιχειρούμε μια γραμμική «εκπροσώπηση» των κινημάτων στην κεντρική πολιτική. Να επιχειρούμε να τροφοδοτούμε την κοινωνική κίνηση με εμπειρίες, δυνάμεις και κατευθύνσεις που θεωρούμε ότι μπορούν να βοηθήσουν να είναι νικηφόρα, να προσπαθούμε να πολιτικοποιούμε τις διεργασίες εντός τους, χωρίς όμως να επιχειρούμε να τις φέρουμε στα μέτρα μας. Να ανασυνθέτουμε κοινωνικές πρακτικές, εμπειρίες και αιτήματα στην πολιτική μας παρέμβαση, ενταγμένα όμως στην ευρύτερη στρατηγική μας. Σε κάθε περίπτωση όμως, δεν μπορεί να υπάρξει ανατρεπτική πολιτική χωρίς βαθιές ρίζες στην κοινωνία. Κυρίως, χωρίς βαθιές ρίζες στον κόσμο της εργασίας: πράγμα που απαιτεί να έχουμε ως προτεραιότητα την παρέμβαση στο συνδικαλιστικό κίνημα και τις οργανώσεις του, και ακόμα περισσότερο στον κόσμο της χειρωνακτικής εργασίας, χωρίς να ξεχνάμε και τους μετανάστες. Χρειάζεται να παραδεχτούμε το σημαντικό έλλειμμα του χώρου μας σε αυτό το πεδίο, για να μπορέσουμε να το υπερβούμε. Ο Λουί Αλτουσέρ, από τους πιο διακεκριμένους πολέμιους του οικονομισμού στο κομμουνιστικό κίνημα, σημείωνε ότι “δεν υπάρχει εφικτή κομμουνιστική πολιτική ταξική πάλη δίχως βαθιές ρίζες στην οικονομική ταξική πάλη των μαζών και δίχως την ορθή τοποθέτηση και δράση των κομμουνιστών στην οικονομική ταξική πάλη, και συνεπώς στους «διεκδικητικούς» αγώνες.” Η συγκεκριμένη ιεράρχηση συνδέεται και με την επίγνωση ότι η ισχυρή οργάνωση των εργαζομένων είναι αναγκαία συνθήκη για να επιβληθεί οποιοδήποτε φιλολαϊκό πρόγραμμα· ακόμα και μια κυβέρνηση της Αριστεράς με ισχυρή πολιτική βούληση να συγκρουστεί με τον αστισμό, θα καταρρεύσει χωρίς αυτή την προϋπόθεση.
Το να βλέπουμε όμως τα πράγματα υπό το πρίσμα της εργασίας δεν αφορά μόνο την κατεύθυνση για παρέμβαση στο συνδικαλιστικό κίνημα, αφορά πρώτα απ’ όλα το εύρος των κοινωνικών τάξεων και στρωμάτων που φιλοδοξούμε να πλησιάσουμε και να συμβάλουμε στην οργάνωσή τους. Η πρόσφατη εμπειρία έχει δείξει πως όσοι και όσες δυνητικά μπορούν να συμμετέχουν σε ένα ανατρεπτικό κοινωνικό μπλοκ, είναι αυτοί και αυτές που ζουν από τη δουλειά τους, και όχι όσοι ζουν από τη δουλειά των άλλων (δηλαδή την απόσπαση υπεραξίας) ή από την πρόσοδο της ιδιοκτησίας τους· η στεγαστική κρίση της περιόδου που διανύουμε αποδεικνύει, για παράδειγμα, περίτρανα την ταξική τάση των εκμισθωτών, όπως επισφραγίστηκε και μέσα από την κυνική δήλωση Μητσοτάκη στη ΔΕΘ πως «αυτό που είναι πρόβλημα για τον ενοικιαστή, είναι όφελος για τον ιδιοκτήτη».
Η κεντρικότητα της εργασίας προκύπτει, επιπλέον, από την επίγνωση ότι αυτή παραμένει η βασική παραγωγική δύναμη, από την οποία πηγάζει ο κοινωνικός πλούτος. Παρά τις προσπάθειες διαφόρων συστημικών φωνών να μας πείσουν ότι η εργατική τάξη τείνει προς εξαφάνιση λόγω της επέλασης της τεχνητής νοημοσύνης, πίσω από τους αλγορίθμους κρύβονται εργαζόμενοι, από τους προγραμματιστές ως τους συντηρητές των data centers. Η αποθέωση της τεχνολογίας είναι μια διαρκής ιδεολογική μάχη του κεφαλαίου (που να μην ξεχνάμε, είναι νεκρή εργασία) να απαξιώνει την ζωντανή εργασία, ώστε να διευκολύνεται να την υποτάσσει και πολιτικά. Αυτή η ιστορία επαναλαμβάνεται από τις πρώτες αναλογικές μηχανές υπολογισμών που ονομάστηκαν «αυτόματα», απλώς επειδή απέκρυψαν το μηχανισμό της λειτουργίας τους. Η ίδια η διόγκωση των εργαζομένων τόσο παγκοσμίως όσο και στην Ελλάδα, αποδεικνύουν αυτή τη διαπίστωση.
Έχουμε δηλώσει ότι φιλοδοξούμε να εκπονήσουμε προγραμματικές επεξεργασίες -με ανοιχτό τρόπο-, που θα εμφορούνται από τη μεταβατική λογική. Καταρχάς, έχει σημασία να αντιληφθούμε ότι το πρόγραμμα δεν είναι απλώς σημεία εκφώνησης προς τις μάζες, «θα πρέπει να το δούμε […] όχι ως κίνηση ορατότητας, αλλά ως στρατηγική πάλης για την εξουσία». Σκοπός ενός τέτοιου προγράμματος, ιστορικά, δεν είναι η κυβερνησιμότητα, αλλά ο κόσμος της εργασίας να καταλάβει, μέσα από την εμπειρία των αγώνων του, γιατί χρειαζόμαστε ένα άλλο μοντέλο οργάνωσης της κοινωνίας και της οικονομίας, και ταυτόχρονα να μπορεί να φανταστεί πώς αυτό θα λειτουργεί. Σε μια τέτοια προγραμματική προσπάθεια χρειάζεται επίγνωση του παρόντος συσχετισμού, αλλά ταυτόχρονα και όρια απέναντι στα στρατηγικά λάθη του παρελθόντος (πχ την υποτίμηση της ρήξης με ιμπεριαλιστικούς σχηματισμούς).
Ένα τέτοιο πρόγραμμα είναι αναγκαία κινητήριος δύναμη και έμπνευση και για τους αγώνες του σήμερα, γιατί χρειαζόμαστε μια νέα μεγάλη αφήγηση για μια ζωή τελείως διαφορετική, ειδικά σήμερα που δεν έχουμε προς τα πού να δείξουμε για να πούμε «Κοίτα! Οι άλλοι έχουν κινήσει», με την εξαίρεση ίσως της πεισματικής επιμονής της Κούβας. Επομένως, εφόσον μας ενδιαφέρει κυρίαρχα η εργατική τάξη, αλλά και οι άλλες τάξεις και στρώματα που ζουν από την εργασία τους (συνολικά δηλαδή οι εργαζόμενες τάξεις), είναι προφανές ότι θα έχουν κεντρική θέση στο μεταβατικό πρόγραμμα τα αιτήματα για άλλους όρους δουλειάς: για τη μείωση του εργάσιμου χρόνου, την αύξηση των αποδοχών, τις συνθήκες, τις άδειες κλπ. Σίγουρα θα συζητήσουμε για διαφορετικές πολιτικές και για τον ελεύθερο χρόνο που επιθυμούμε να έχουμε: για τον πολιτισμό, το μαζικό λαϊκό αθλητισμό, τους ελεύθερους χώρους.
Όμως η διαπίστωση πως η εργασία παραμένει η κεντρική παραγωγική δύναμη συνδέεται άμεσα με το πρόγραμμα με περισσότερους τρόπους από ό,τι ίσως αντιλαμβανόμαστε. Από τη μία, μετασχηματίζει τα ερωτήματα για ένα ανατρεπτικό εγχείρημα, που δεν είναι μια απλή διαφορετική διαχείριση οικονομικών εισροών και εκροών μιας δεδομένης κοινωνικής κατάστασης, αλλά μια συνολική ανακατανομή αλλά και ανακατεύθυνση πόρων, σημαντικότερος από τους οποίους είναι η ανθρώπινη εργασία. (Αυτό δεν σημαίνει ότι ακυρώνονται οι πολύ σοβαρές προκλήσεις που θα προκύψουν από την επίθεση της ελληνικής αστικής τάξης αλλά και των αστικών τάξεων του δυτικού ιμπεριαλιστικού μπλοκ που που θα αντιμετωπίσει οποιοδήποτε ανατρεπτικό εγχείρημα). Μια άλλη πολιτική για την εργασία δεν μπορεί να περιοριστεί σε μια ποσοτική αλλαγή μεταξύ εργάσιμου και ελεύθερου χρόνου, παρότι αυτή είναι τεράστιας σημασίας. Χρειάζεται να περιγράψει ένα ριζικό αναπροσανατολισμό σε διαφορετικές εργασίες, εργασίες που θα είναι “κοινωνικά χρήσιμες” (όρος που απέκτησε ξανά μαζικό νόημα στην πανδημία, έστω και με στρεβλώσεις) και θα μας αρέσει πολύ περισσότερο να τις κάνουμε. Αυτή η παραδοχή συνδυάζεται ευθέως με άλλες πλευρές του προγράμματός μας: Για παράδειγμα, το πέρασμα ολόκληρων των τομέων ενέργειας και τηλεπικοινωνιών στο δημόσιο, ακυρώνει άμεσα την ανάγκη για χιλιάδες σπαταλημένες εργατοώρες στα call center, σε μονότονα τηλεφωνήματα που προσπαθούν να πείσουν καταναλωτές να μεταφερθούν από τη μια ιδιωτική εταιρεία στην άλλη. Το ίδιο ισχύει και για πολλές θέσεις μάνατζερς, “δημοσίων σχέσεων”, υπεύθυνων “ανθρώπινων πόρων”, συμβούλων για προγράμματα ΕΣΠΑ κοκ. Μια συζήτηση για το παραγωγικό μοντέλο που θα περιορίσει σημαντικά την τουριστική πλευρά, δε θα μείνει στο ότι οι εργαζόμενοι μηχανικοί δε θα σχεδιάζουν βίλες υπερπλουσίων στα νησιά, αλλά θα έπρεπε να φτάσει στο ερώτημα της κατάργησης του σέρβις στην εστίαση· σήμερα μπορεί να ακούγεται αδιανόητο, αλλά δεν είναι λίγες οι καπιταλιστικές χώρες στις οποίες η self-service εστίαση είναι εξαιρετικά διαδεδομένη. Και αυτά, πριν καν φτάσουμε σε πιο δύσκολα ερωτήματα για τον μεταβατικό περιορισμό του κάθετου καπιταλιστικού καταμερισμού εργασίας που συνδέεται και με την τάση διαχωρισμού της διανοητικής από τη χειρωνακτική εργασία. Προφανώς, χρειάζεται επίγνωση του ιδεολογικοπολιτικού συσχετισμού δύναμης για την φάση στην οποία διατυπώνεται κάθε πρόταση, όμως η ύπαρξη ενός συνολικά εναλλακτικού οράματος για την εργασία είναι αναγκαία. Ο συνδυασμός κεντρικών μεταβατικών προγραμματικών αιχμών -όπως το πέρασμα κρίσιμων κλάδων κοινής ωφέλειας στο δημόσιο- με το να κάνουμε άλλες, ποιοτικά διαφορετικές, περισσότερο δημιουργικές και ενδιαφέρουσες δουλειές, μπορεί να δώσει μεγαλύτερη πνοή και στην παρέμβασή μας στους συναδέλφους και τις συναδέλφισσές μας, ώστε να μην είναι μόνο συνδικαλιστική/”οικονομική”, αλλά και ιδεολογικοπολιτική.
Αν προσπαθούμε να δούμε τα πράγματα ολοένα και περισσότερο από τη σκοπιά της εργασίας, η προγραμματική φαντασία μας μπορεί να ανοιχτεί σε νέους ορίζοντες, και να εμπνεύσει εμάς τους ίδιους και τις ίδιες πρώτα από όλα, αλλά και μαζικά τους εργαζόμενους, για αγώνες που θα επιβάλλουν καλύτερους όρους στο σήμερα, και ταυτόχρονα θα προετοιμάζουν ευρύτερες ανατροπές, με προοπτική για μια συνολικά διαφορετική ζωή σε μια νέα κοινωνική οργάνωση.
Γιάννος Γιαννόπουλος
-
Λουί Αλτουσέρ, Ταξική πάλη και συνδικαλιστικοί αγώνες
-
Σε αντίστοιχη υποτίμηση υποπίπτουν -πιθανώς άθελα τους- και οι σύγχρονες προσεγγίσεις για την «τεχνοφεουδαρχία», αδυνατώντας να ορίσουν από τη μία ποιοι είναι οι σύγχρονοι «τεχνο-δουλοπάροικοι», και από την άλλη εάν δεν είναι προλετάριοι οι εργαζόμενοι/ες στους τεχνολογικούς κολοσσούς.
-
Ενδεικτικά, Κιμ Μούντι, Η παγκόσμια εργατική τάξη: Μεγέθη, αλλαγές, αγώνες και Marcel van der Linden, Rumors of the Death of the Working Class Are Highly Exaggerated
-
Ενδεικτικά, Αποστόλης Παλιούρας, Εργατική τάξη: ένα φάντασμα του παρελθόντος ή μια ζωντανή πραγματικότητα;
-
Πέτρος Σταύρου, May you not live in interesting times ή να αναλάβουμε την ευθύνη μιας άλλης στρατηγικής;
