Τώρα που φεύγει το καλοκαίρι και μπαίνουμε σιγά σιγά στο φθινόπωρο, ας δούμε, με λίγη περισσότερη προσοχή, ένα θέμα δύσκολο και σημαντικό. Τι γίνεται με το νερό; Θα μας λείψει στο άμεσο μέλλον και πρέπει να κάνουμε κάτι επειγόντως; Τι σκέπτεται να κάνει η κυβέρνηση γι’ αυτό; Μια κυβέρνηση που βέβαια είναι η φιλικότερη της Μεταπολίτευσης για τις ιδιωτικοποιήσεις δημόσιων συστημάτων παροχής σημαντικών αγαθών, ξεπερνώντας ακόμα και τις μνημονιακές κυβερνήσεις σε αυτό το θέμα.
Ο νεοφιλελευθερισμός, από την άλλη, ως οικονομικό δόγμα αλλά και μοντέλο διακυβέρνησης πάντα χρησιμοποιούσε τις φυσικές καταστροφές και τους διάφορους φυσικούς κινδύνους προς εξυπηρέτηση της λογικής του, για να επιβάλλει δηλαδή έκτακτα μέτρα αντιμετώπισης του υποτιθέμενου κινδύνου, τεχνοκρατικής φύσεως πάντα, έτσι ώστε να αποφεύγει άλλες πολιτικές που θέλουν δημόσια παρέμβαση, λαϊκή συμμετοχή, σεβασμό του περιβάλλοντος και μακροπρόθεσμο σχεδιασμό.
Η ίδια λογική επαναλαμβάνεται και με την επίκληση της ξηρασίας: κάτι πρέπει να κάνουμε γιατί η ανησυχία μεγαλώνει και οι μητροπολιτικές περιοχές κινδυνεύουν. Τι μπορεί να κάνει όμως μια κυβέρνηση για την ξηρασία; Μπορεί να φέρει νερό στις πόλεις από τον ουρανό; Οχι βέβαια, δεν μπορεί να αυξήσει τις βροχοπτώσεις ή τις χιονοπτώσεις και να το ’θελε. Ας δούμε λοιπόν πώς έχει το θέμα.
Τα στοιχεία
Η ασφάλεια της υδροδότησης στην Αττική δείχνει να χειροτερεύει. Οι ταμιευτήρες του συστήματος Ευήνου – Μόρνου – Υλίκης είναι χαμηλά για την εποχή. Δορυφορικά και επιτόπια στοιχεία, το 2025, καταγράφουν στάθμες κάτω από τις συνήθεις. Με απλά λόγια, το «μαξιλάρι» νερού (safe yield) μικραίνει και ο κίνδυνος να μη φτάσει το νερό (υδροδοτική αστοχία – supply failure) σε περίοδο ξηρασίας μεγαλώνει.
Παράλληλα, το πρόβλημα δεν αφορά αποκλειστικά την αλλαγή του κλίματος (μειωμένες βροχοπτώσεις) αλλά είναι έντονα διαχειριστικό. Το ποσοστό του μη ανταποδοτικού νερού (Non-Revenue Water, NRW) παραμένει υψηλό: διεθνή ρεπορτάζ τεκμηριώνουν ότι σε ελληνικά δίκτυα χάνονται έως και 40% των ποσοτήτων πριν φτάσουν στον τελικό χρήστη, λόγω διαρροών, γερασμένων σωλήνων και μη εξουσιοδοτημένων καταναλώσεων (παράνομων συνδέσεων).
Στην πλευρά της ζήτησης νερού τώρα, η εικόνα είναι ξεκάθαρη: η γεωργία απορροφά περίπου το 80% του γλυκού νερού της χώρας. Χωρίς εκσυγχρονισμό της άρδευσης –στάγδην, ωράρια, έξυπνη τιμολόγηση με κίνητρα και αντικίνητρα– κάθε επιπλέον κυβικό για την Αττική θα «συγκρούεται» με χρόνιες στρεβλώσεις του συστήματος σε εθνικό επίπεδο.
Η πανάκεια
Σε αυτό το ανησυχητικό, είναι η αλήθεια, πλαίσιο πέφτει στο τραπέζι η ιδέα να έρθει νερό στην Αθήνα από τον Κρικελοπόταμο και τον Καρπενησιώτη (λεκάνη Αχελώου), με διασύνδεση στη λίμνη Κρεμαστών και ενίσχυση του Ευήνου. Το σχέδιο μιλά για σήραγγες και αγωγούς, δύο φάσεις υδροληψίας από παραποτάμους και, αργότερα, μια μονάδα αντλησιοταμίευσης περίπου 50 MW για αποθήκευση νερού/ενέργειας. Κόστος; Περί τα 500–535 εκατ. ευρώ, συν άλλα ~250 εκατ. για την αντλησιοταμίευση. Συνολικά, κοντά στο 1 δισ. ευρώ. Τεχνικά γίνεται, το ζητούμενο όμως είναι αν οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά συμφέρει.
Ας το δούμε πρώτα υδρολογικά – περιβαλλοντικά: Μιλάμε για μεταφορά νερού από μια λεκάνη απορροής (ΛΑΠ) σε άλλη (inter-basin transfer). Το αν υπάρχουν «πλεονάσματα» για να μετακινηθούν εξαρτάται από τα υδρολογικά δεδομένα και τις οικολογικές ανάγκες κατάντη (ελάχιστες ροές κ.λπ.). Σε πολυετείς ξηρασίες, αυτό που σήμερα φαίνεται περίσσευμα που μπορεί να μετακινηθεί αύριο μπορεί να είναι αναγκαίο για το ποτάμι. Το ζήτημα είναι περιβαλλοντικά αβέβαιο ακόμα κι αν τα πρώτα στοιχεία το δικαιολογούν.
Επειτα υπάρχουν τα ζητήματα υδραυλικής και κατανάλωσης ενέργειας. Για παράδειγμα, η ροή «με βαρύτητα» μειώνει το ενεργειακό κόστος λειτουργίας, δεν το μηδενίζει όμως. Στάθμες, υδραυλικά φορτία, τριβές και ρυθμίσεις της ροής κοστίζουν. Η αντλησιοταμίευση δίνει ευελιξία, αλλά ανεβάζει το αρχικό κόστος επένδυσης και πολλαπλασιάζει τα βήματα αδειοδότησης.
Με λίγα λόγια, ακόμα κι αν οι μελέτες και οι περιβαλλοντικές εγκρίσεις τρέξουν «ρολόι», μέχρι να δούμε αποτέλεσμα στη βρύση θα περάσουν χρόνια, άρα τα νέα μεγάλα έργα έχουν περιορισμένη αξία ως άμεσο «μαξιλάρι ασφαλείας». Παράλληλα, η διόγκωση του χαρτοφυλακίου των υποδομών πιθανότατα θα φέρει συζήτηση για αναπροσαρμογές στα τιμολόγια, για να συντηρηθεί το νέο, μεγάλο σύστημα.
Υπάρχουν λύσεις;
Την ίδια στιγμή που εδώ συζητούν τα «μεγάλα έργα», η Ευρωπαϊκή Επιτροπή βάζει στόχο, μέχρι το 2030, να ανέβει η αποδοτικότητα των δικτύων τουλάχιστον κατά 10%. Πρακτικά αυτό σημαίνει λιγότερες διαρροές, αναβάθμιση αντλιών και μονάδων επεξεργασίας και «εκτίναξη» της επαναχρησιμοποίησης (σήμερα γύρω στο 2,4% στην Ε.Ε.). Με απλά λόγια, η Ε.Ε. πιέζει πρώτα για τη μείωση του μη ανταποδοτικού νερού, πριν ξεκινήσει το «κυνήγι για νέα κυβικά».
Στο αθηναϊκό σύστημα, το μεγαλύτερο «ανεκμετάλλευτο κοίτασμα» είναι το επεξεργασμένο νερό των κέντρων επεξεργασίας λυμάτων: Ψυττάλεια, Μεταμόρφωση, Θριάσιο κ.ά. παράγουν σημαντικές ποσότητες που σήμερα χύνονται στη θάλασσα.
Η ΕΥΔΑΠ έχει ανακοινώσει σχέδιο οργανωμένης αξιοποίησης –για άρδευση, βιομηχανία και εμπλουτισμό υδροφορέων με νερό πολύ υψηλής επεξεργασίας– και προχωρά σε μελέτες και έρευνα αγοράς τεχνολογιών. Σε πιο τεχνικούς όρους: η επαναχρησιμοποίηση μπορεί να «αποσυμπιέσει» τους ταμιευτήρες και να θωρακίσει το σύστημα, χωρίς τα περιβαλλοντικά ρίσκα μιας διαπεριφερειακής μεταφοράς.
Οσο για την αφαλάτωση, έχει σαφή ρόλο σε νησιά και παράκτιες περιοχές ως εφεδρεία. Ομως η υψηλή ενεργειακή κατανάλωση της αντίστροφης ώσμωσης σε εποχές έντονης διακύμανσης της τιμής της κιλοβατώρας, το ζήτημα της άλμης και η ανάγκη αξιόπιστου ενεργειακού μείγματος την καθιστούν ακατάλληλη ως λύση βάσης για την ηπειρωτική ύδρευση.
Με δεδομένα τα έντονα καλοκαιρινά «κύματα ζήτησης» στα νησιά και στις παράκτιες ζώνες, στοχευμένες, modular μονάδες αφαλάτωσης μπορεί να είναι πιο «έξυπνη» και οικονομική επιλογή από «μαμούθ» έργα για την Αττική.
Ποια είναι η περιβαλλοντική στρατηγική για το μέλλον;
Τι συνεπάγονται όλα αυτά, όμως, για τον σχεδιασμό της επόμενης δεκαετίας; Σημαίνουν ότι αν ανοίξουμε πρώτα την «κάνουλα» για νέα κυβικά χωρίς να έχουμε μειώσει τις απώλειες και να έχουμε ανεβάσει την απόδοση της επαναχρησιμοποίησης, το σύστημα θα μείνει ενεργοβόρο, ακριβό και ευάλωτο και θα του «φταίει» πάντα η ξηρασία.
Αντίθετα, ένα σχέδιο «demand-first, reuse-first» θα ανεβάσει γρήγορα το ενεργό απόθεμα, θα μειώσει την εξάρτηση από μακρινές πηγές και θα μετατρέψει τα μεγα-έργα από πανάκεια σε στοχευμένη εφεδρεία για το μέλλον, με σεβασμό της σχέσης των πόλεων με την ύπαιθρό τους.
Στο σύστημα της ευρύτερης Αθήνας σήμερα, περίπου το 25% αντιστοιχεί στο μη ανταποδοτικό νερό. Με στοχευμένες κινήσεις –κάποιες από τις οποίες ήδη γίνονται από την ΕΥΔΑΠ– αυτή η απώλεια μπορεί να πέσει στο 12-15%. Τι σημαίνει αυτό σε όγκο;
Σημαίνει 35-40 εκατ. κ.μ. τον χρόνο, χωρίς νέους αγωγούς στο εξωτερικό υδραγωγείο, χωρίς πρόσθετο περιβαλλοντικό κόστος. Σημαίνει να χτίσεις μια κοινωνία που αντιλαμβάνεται το πρόβλημα της ξηρασίας και μαθαίνει να αντιμετωπίζει τη λειψυδρία μέσω της λελογισμένης χρήσης νερού, χωρίς να απαιτεί το κουβάλημα νερού από τη μισή Ελλάδα στο Λεκανοπέδιο.
του Παναγιώτη Δήμα, Συνέλευση Βάσης ΜΚΕΒ,
Πολιτικός μηχανικός ΕΜΠ, MAS Διαχείρισης Υδατικών Πόρων Ομοσπονδιακού Πολυτεχνείου Ζυρίχης
(αναδημοσίευση από την EFSYN)
